Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 59

Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 59
59 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags botninum (áfána eða ásæta). Hjörin hjá Mya salmonensis er eins konar millistig af hjörum smyrslings og sandskeljar (Mya arenaria); þannig líkist útskotið eða tengslaplatan (e. chondrophor) meira útskoti smyrs- lings að framan, en sandskeljar að aftan þar sem það er með meira áberandi kjöl (2. og 5. mynd). Vallarskel Árið 1846 lýsti Bretinn E. Forbes12 afbrigði af smyrslingi sem hann nefndi Mya truncata var. uddevalensis eftir Uddevalla í Svíþjóð, en þaðan hafði hann fengið skeljar af þessu afbrigði úr jarðlögum frá lokum síðasta jökulskeiðs. Líklega hefur hann ruglast svolítið í stafsetning- unni, því að hann skrifaði nafnið uddevalensis (með aðeins einu l-i) og því getum við varla breytt þó fegin vildum, sérstaklega ef við lítum á dýrið sem undirtegund eða tegund en það gera raunar fæstir. Hins vegar finnst okkur koma til greina að nefna þessa skel vallarskel á íslensku þar sem Uddevalla þýðir nesvöllur. Fræðimenn sem hafa fjallað um smyrsling og skyldar skeljar hafa hins vegar ekki verið sammála um það hvort vallarskel sé afbrigði af smyrslingi,13 sérstök undirtegund smyrslings14 eða sérstök tegund.15 Hér er farinn millivegur og skeljar- nar taldar til sérstakrar undirtegund- ar Mya truncata uddevalensis Forbes, 1846. Oft stendur í líffræðingum að viðurkenna tegundir sem byggjast á lýsingum á dýraleifum úr jarðlög- um og því hefur danski dýrafræð- ingurinn G.H. Petersen15 stungið upp á heitinu neouddevallensis í stað uddevalensis. Vallarskel ætti þá að heita Mya neouddevallensis Petersen, 1999. Vallarskel er til muna styttri en smyrslingur, þar sem afturendinn er allt að því afskorinn þannig að nefið situr töluvert aftar en hjá smyrslingi og vel aftan við miðju (2. mynd b). Afturendinn er skáskorinn þannig að kviðröndin verður mun styttri en bakröndin. Þá er möttulbugurinn á innra borði skeljarinnar áberandi styttri en á smyrslingi, sem er með töluvert þynnri skeljar. Hjörin er eins og hjá smyrslingi (5. mynd) og stærðin er svipuð. Vallarskel hefur norðlægari út- breiðslu en smyrslingur. Hún hefur fundist lifandi við Vestur- og Austur- Grænland, Frans Jósefsland, Sval- barða, Jan Mayen, Novaja Semlja, Baffinsland, Labrador, Pondeyju, Ísland og Norður-Noreg, en einnig í Barentshafi, St. Lawrenceflóa og Hudsonsundi.10 Aðeins tómar skeljar hafa fundist við Alaska og hún er óþekkt á Kyrrahafssvæðinu. Vallarskel hefur víða fundist í jarðlögum á norðlægum slóðum eftir að hún kom fram á sjónarsviðið í byrjun ísaldar, en Breiðuvíkurlög á Tjörnesi eru með allra elstu jarð- lögum sem hún hefur fundist í. Það gæti bent til þess að undirtegundin hafi myndast fyrir 2,6–2,5 milljón árum, þegar fyrsta stóra jökulskeið síðustu ísaldar skall á (3. mynd). Vallarskel virðist upprunnin í Norður-Íshafi eða norðarlega í Norður-Atlantshafi og flestum fræði- mönnum ber saman um að hún hafi þróast frá smyrslingi við aðlögun að enn lægri sjávarhita en smyrslingur kýs yfirleitt (4. mynd).10,11 Eins og áður segir grafa sum skeldýr sig dýpra niður í botninn í kaldari sjó því þar hafa þau meira skjól. Það er allvel þekkt meðal samlokna sem grafa eða bora sig djúpt niður í botninn eða langt inn í t.d. reka- við, eins og timburmaðkar (Teredo), að þær hafi frekar stuttar og litlar skeljar. Aukin þverstýfing og ská- skurður að aftan, ásamt aukinni styttingu skeljar þegar borið er saman við smyrsling, bendir því eindregið til þess að ísöld hafi verið gengin í garð þegar vallarskel myndaðist, eins og virðist mega ráða af jarðsögu hennar. 3. mynd. Jarðsöguleg dreifing miguskelja á Íslandi. – The stratigraphical range of the genus Mya in Iceland. The tide of the marine migration from the Pacific at 3.6 Ma is shown and the first extensive glaciation at 2.6–2.5 Ma. Smyrslingur – Vallarskel Afbrigði Undirtegund Tegund Mya truncata Linné, 1758 var. uddevalensis Forbes, 1846. Mya truncata uddevalensis Forbes, 1846. Mya neouddevallensis Petersen, 1999.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.