Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 61

61
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
(meira egglaga) afturenda.11 Árið
1931 benti H. Schlesch17 á að ekki
væri unnt að nota nafnið ovata þar
sem það væri þegar frátekið fyrir
aðra tegund af miguskeljaætt, þ.e.
Mya ovata Donavan, 1802. Hann
taldi raunar að hér væri um sér-
staka tegund að ræða og nefndi
hana því Mya pseudoarenaria þar
sem hún líkist nokkuð sandskelinni
(Mya arenaria eða Arenomya arenaria).
Því er hún hér nefnd sandgerviskel.
Schlesch notaði bæði eintök úr krók-
skeljalögum á Tjörnesi og úr Húna-
flóa í rannsókn sinni, en eintakið úr
krókskeljalögum líkist mjög kamb-
skel (Mya schwarzbachi) og tilheyrir
líklega henni og þar með annarri
tegund, enda hefur sandgerviskel
ekki fundist í krókskeljalögum. Hún
kemur fyrst um það bil milljón
árum seinna inn í íslenska jarðsögu.
Schlesch taldi eintakið úr Húnaflóa
ef til vill komið úr jarðlögum á sjáv-
arbotni, en það hafði hann fundið
sjálfur. Engin jarðlög eru þekkt á
svæðinu umhverfis Húnaflóa eða í
botni flóans þar sem sandgerviskel
kemur við sögu og gæti hún allt
eins verið af dýri sem lifði þar, ekki
síst á fyrstu áratugum 20. aldar
þegar sjávarhiti var lægri við Norður-
land en nú er. Við sjáum því ekki
ástæðu til þess að gefa henni nýtt
nafn á latínu eins og Petersen15
hefur stungið upp á, en hann vildi
nefna hana Mya neovata vegna þess
að hann var ekki sáttur við að nefna
núlifandi skeldýr eftir eintaki úr
jarðlögum.
Schlesch var um tíma lyfsali
á Seyðisfirði og skrifaði nokkrar
greinar um íslensk skeldýr bæði
núlifandi og útdauð, m.a. alllanga
grein um skeldýr í Tjörneslögum
en hún birtist í þýsku tímariti árið
1924.18 Eftir að Schlesch lýsti sand-
gerviskel sem sérstakri tegund hafa
allmargir fræðimenn fjallað um
hana og nokkrir talið hana afbrigði
af smyrslingi, eins og Jensen gerði
upphaflega,4,19 en aðrir litið á hana
sem undirtegund smyrslings (Mya
truncata ovata eða pseudoarenaria).14
Hins vegar hafa miklu fleiri fylgt
Schlesch og talið hana til sérstakrar
tegundar (Mya pseudoarenaria).5,9,10,
13,20,21 Hér verður eins og áður farinn
millivegur og við lítum á sandgervi-
skel sem undirtegund smyrslings
(Mya truncata pseudoarenaria).
Í fljótu bragði líkist sandgerviskel
meira sandskel en smyrslingi, eink-
um þegar litið er til skeljalögunar.
Skelin hefur lengri og ávalari (meira
egglaga) afturenda en smyrslingur
og líkist að því leyti sandskel (2.
mynd c–d). Skeljarnar gapa því lítið
að aftan. Sandgerviskel er töluvert
lengri en smyrslingur, en enginn
sjónarmunur er á möttullínu og
möttulbug. Í hjörinni er útskotið
ennþá afturdregnara en hjá smyrs-
lingi og mun lengra en í sandskel
þar sem fremri hryggurinn nær út
fyrir plöturöndina og myndar hnúð
eða tönn (5. mynd).
5. mynd. Líklegasta þróun útskots (chondrophor) í hjör miguskelja. Lítillega breytt frá Strauch 1972.10 – Phylogeny of the chondrophors
in myarian species and subspecies found in Iceland. Slightly modified from Strauch 1972.10
Smyrslingur – Sandgerviskel
Afbrigði Undirtegund Tegund
Mya truncata Linné,
1758 forma ovata
Jensen, 1900.
Mya truncata ovata
Jensen, 1900.
Mya ovata
Jensen, 1900.
Mya pseudoarenaria
Schlesch, 1931.Mya truncata pseudoarenaria
Schlesch, 1931. Mya neovata
Petersen, 1999.