Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2010, Page 5

Náttúrufræðingurinn - 2010, Page 5
85 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Vágestir í vistkerfum – Seinni hluti Framandi og ágengar tegundir á Íslandi Menja von Schmalensee Ritrýnd grein Ísland er afskekkt úthafseyja í Norður-Atlantshafi og virðast flestar inn- lendar tegundir eiga rætur sínar að rekja til Evrópu. Tegundafjölbreytni telst ekki mikil hér á landi. Þrátt fyrir það gæti líffræðileg fjölbreytni verið meiri en tegundaauðgin ein (þ.e. fjöldi tegunda) gefur til kynna, vegna mikils breytileika innan tegunda. Hér er einnig að finna stofna og vistkerfi sem hafa hátt verndargildi. Umsvif mannsins hafa haft mikil áhrif á nátt- úru landsins og getur íslenskum tegundum stafað ógn af búsvæðaeyðingu, ósjálfbærri nýtingu, mengun, loftslagsbreytingum og ágengum tegundum, ýmist svæðisbundið eða á landsvísu. Ljóst er að mörg þúsund tegundir hafa borist til Íslands af mannavöldum, en nú er að finna a.m.k. 135 fram- andi tegundir í náttúru landsins. Sjö þeirra eru flokkaðar sem ágengar, þ.e. minkur, alaskalúpína, skógarkerfill, spánarsnigill, hæruburst, húshumla og búrabobbi. Margar aðrar tegundir gætu orðið ágengar, t.d. bjarnarkló, ígulrós, stafafura, viðja og kanína. Ráðist hefur verið í aðgerðir gegn mink, alaskalúpínu og skógarkerfli til að takmarka tjón á lífríki. Mikilvægt er að auka eftirlit með tegundum sem eru eða gætu orðið ágengar og koma á fót viðbragðskerfi gegn ágengum tegundum. Styrkja þarf lagaumhverfi og efla fyrirbyggjandi aðgerðir, svo sem með því að takmarka innflutning og auka eftirlit með afdrifum nýrra tegunda. Væntanlega mun tjón af völdum ágengra tegunda aukast til muna hérlendis með aukinni útbreiðslu þeirra, en með vitundarvakningu, fræðslu, öflugu regluverki og samstilltu átaki er mögulegt að ná góðum árangri gegn þeim. Inngangur Ísland er afskekkt úthafseyja í Norð- ur-Atlantshafi. Við upphaf nýlífs- aldar, fyrir um 30–60 milljónum ára, var hún þó tengd bæði Ameríku- og Evrópuflekunum. Sú landbrú hvarf að fullu fyrir um 20 milljónum ára og Ísland hafði þannig verið einangruð eyja um milljónir ára er síðasta ísöld gekk í garð.1,2,3 Fyrir milljónum ára var því líklega mjög fjölbreytt lífríki að finna hér4 en ýmislegt bendir til þess að fáar tegundir hafi lifað af síðasta kuldaskeið ísaldar og núver- andi lífríki sé því að mestu yngra en 10 þúsund ára.5,6 Flestar upprunalegar tegundir plantna, hryggleysingja og fugla á Íslandi virðast eiga rætur sínar að rekja til Evrópu5,7,8,9 og finnast t.d. um 97% íslenskra háplantna í Vestur- Noregi. Yfir helmingur íslenskra háplantna vex hringinn í kringum Norðurheimskautið en víðáttumikið útbreiðslusvæði er almennt ein- kennandi fyrir arktísku flóruna.6 Landfræðileg einangrun, stuttur landnáms- og þróunartími og norð- læg hnattstaða hefur gert það að verkum að tegundafjölbreytni telst ekki mikil hér á landi (1. tafla).6,10 Líffræðileg fjölbreytni gæti þó verið meiri en einföld talning á tegundum gefur til kynna, vegna mikils breyti- leika innan tegunda.11,12,13 Eins og oft vill verða á úthafseyjum eru hér engin frosk- eða skriðdýr og ein- ungis eitt landspendýr, tófan (Vulpes lagopus), er upprunalegt.14 Á úthafseyjum víða um heim hafa þróast einlendar tegundir, þ.e. tegundir sem finnast hvergi annars staðar. Til dæmis eru 89% af upp- runalegri blómplöntuflóru Hawaii einlendar tegundir.15 Engin háplöntu- tegund er hins vegar almennt talin einlend á Íslandi6 og eru einlendar tegundir sjaldgæfar hér. Til þeirra teljast tvær ferskvatnsmarflær,16,17 tvær mýflugutegundir og nokkrar hverabakteríur.18 Hér má þó finna talsvert af séríslenskum deiliteg- undum, t.d. íslensku hagamúsina (Apodemus sylvaticus grandiculus)19 og íslenska stofna allnokkurra Náttúrufræðingurinn 80 (3–4), bls. 84–102, 2010 80 3-4#Loka_061210.indd 85 12/6/10 7:21:55 AM

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.