Són - 01.01.2008, Blaðsíða 18

HELGI SKÚLI KJARTANSSON18
og orti upp niðurlagið. En til að tímasetja verk hans kann ég engin
afgerandi rök,17 ekkert sem útilokar að hann hafi starfað löngu eftir
kristnitöku, allt eins á tólftu öld sem hinni elleftu. Möguleikinn á rit-
tengslum við Biblíuna sannar ekkert um aldur kviðunnar – hann er þó
aldrei nema möguleiki – en hann bendir til þess að hún, eða a.m.k.
lokakafli hennar, sé frekar ungur en gamall, og gegn því er varla
neinum sterkum rökum að tefla.
VI
Ljóðaljóðin hafa tæplega verið meðal þeirra bóka Biblíunnar sem ný-
kristnar þjóðir urðu fyrst handgengnar. Þar hlaut Nýja testamentið að
ganga fyrir, og af bókum Gamla testamentisins höfðu Davíðssálmar
(Saltarinn) óbrúandi forskot vegna tíðabænanna. Þegar Ian J. Kirby
kortlagði ritningarstaði í vestur-norrænum miðaldatextum18 koma
þar skýrt fram þessir yfirburðir Nýja testamentisins og Davíðssálma.
Af öðrum ritum Gamla testamentisins eru Ljóðaljóðin meðal þeirra
sem talsvert er vitnað í, þar á meðal í hómelíubókunum, íslensku og
norsku, en þær eru meðal elstu rita norrænna sem vitna í Biblíuna.
Alls finnur Kirby vitnað í tíu staði í Ljóðaljóðunum (suma í fleiri
ritum en einu), þar á meðal nokkra sem hér hafa verið tengdir við
Helgakviðu: lilja meðal þyrna; vinstri hönd undir höfði; hlaupandi
yfir fjöllin; ástin sterk eins og dauðinn.
Þarna gætir áhuga á Ljóðaljóðunum sem kannski er öllu meiri en
vænta mætti út frá þeim lútherska kristindómi sem Íslendingar kynn-
ast nú um stundir. En í ritskýringu miðaldakristninnar fór allmikið
fyrir þessu sérstæða Biblíuriti.19 Margir guðfræðingar sömdu um það
17 Spurninguna um norskan uppruna eða íslenskan, hvort heldur hetjuljóðanna í
heild, Helgakviðu sérstaklega eða lokaþáttar hennar, leiði ég hér hjá mér. Þó má
segja, úr því eddukvæðin eru varðveitt á Íslandi, að norskur uppruni bendi fremur
á háan aldur; á hverjum tíma séu eldri nýjungar í kvæðageymdinni líklegri til þess
en yngri að hafa borist milli landa. Norskt efni í eddukvæðum þarf þó ekki að vera
ævafornt. Til samanburðar má hafa Atlamál, sem Konungsbók kallar grænlensk
og er talin ástæða til að trúa að þaðan séu þau komin. Kvæðið hefur þá ekki aðeins
mótast eftir að Grænland byggðist heldur borist til Íslands nógu seint til að
uppruni þess sé enn í minnum hafður þegar það er fært í letur.
18 Biblical quotation in old Icelandic–Norwegian religious literature, Reykjavík (Stofnun Árna
Magnússonar á Íslandi), I Text (Rit 9) 1976; II Introduction (Rit 10) 1980. Um
Ljóðaljóðin einkum I, bls. 92–94.
19 E. Ann Matter, The Voice of My Beloved. The Song of Songs in Western Medieval
Christianity (Middle Ages Series), Philadelphia (Univ. of Pennsylvania Press) 1990.