Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Blaðsíða 96

94
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
það er númer eitt.“ Margir hafa bent á að
ímynd námsgreina eins og náttúruvísinda sé
einmitt ofurseld því að fremur sé horft til
yfirferðar skilgreinds námsefnis og skilvirkni
en uppeldislegrar orðræðu sem taki mið af
hugmyndum og séraðstæðum nemenda
(Sjá t.d. Atkin og Black, 2003; Bencze og
Hodson, 1999). Umræðan um fjölbreytta
kennsluhætti og það að gefa nemendum tíma
til að laga forhugmyndir sínar að vísindalegum
hugmyndum kennslubókanna sé að vísu
ljóslifandi, en hún lifi fyrst og fremst „á vörum
fólks“ fremur en í raunverulegu starfi (sbr.
orðalag Zilversmit, 1993).
Sú hugmynd að fyrri reynsla og forhugmynd-
ir barna skipti sköpum í náttúruvísindanámi
hefur verið tengd svonefndri hugsmíðikenn-
ingu (constructivist theory) sem hefur haft
vaxandi áhrif á rannsóknir og þróun í nátt-
úrufræðimenntun allt frá 9. áratug síðustu aldar.
Þar má nefna til dæmis rannsóknir Rosalind
Driver og fleiri (Driver, 1983; Driver og Bell,
1986), sem sögðu að sýn hugsmíðikenningar á
nám og kennslu fælist í því að nemandi byggði
upp þekkingu og skilning, jafnvel stundum
rangan skilning, með því að tengja ný hugtök
og hugmyndir við fyrri reynslu og hugmyndir.
Enn fremur væri það fyrst og fremst háð áhuga
og ábyrgð nemandans sjálfs hvort nám færi
fram; samskipti hans við umhverfi sitt og það
tungumál sem þar væri beitt skipti sköpum um
það hvers konar merkingu hugmyndir og hugtök
fengju í huga hans. Síðastliðinn aldarfjórðung
hafa augu rannsakenda í náttúruvísindamenntun
beinst í æ ríkari mæli að þessu (Bennett, 2003)
og þar með skipulagi skólastarfs sem tekur mið
af skyggðu flötunum í sjö-ramma-líkaninu.
Þar hefur svonefnd félagsleg hugsmíðikenning
líklega haft mest áhrif með vísan í mikilvægi
tungumáls, félagslegra aðstæðna og umhverfis.
Að minnsta kosti tveir viðmælenda okkar sýna
tilburði í þessa átt með skipulagi sínu, þ.e. þeir
Jakob og Símon.
Ákvarðanataka og fagmennska
Margir þættir liggja til grundvallar ákvarðana-
töku kennara og þeir axla margvíslega ábyrgð
í starfi sínu. Viðmælendur í þessari rannsókn
voru kennarar í náttúruvísindum á miðstigi
og unglingastigi grunnskóla. Öll hafa þau
aflað sér þeirrar sérþekkingar á sviðinu sem
felst í almennu kennaranámi, en auk þess hafa
þau sérþekkingu á inntaki námsgreinarinnar,
kennslu hennar og heppilegum námsaðferðum,
námsaðstæðum og viðfangsefnum.
Þetta kemur nokkurn veginn heim og
saman við það sem Shulman (1986) sagði
um sérþekkingu fagkennara, sem hann taldi
þrenns konar, til viðbótar almennri þekkingu
á menntun og uppeldi, þ.e. þekkingu á inntaki
fagsins og þekkingu á ákjósanlegum aðferðum
og leiðum. Síðast en ekki síst er svo þekking
á heildarskipulagi, námskrám, námsefni og
gögnum, sem Shulman nefndi curricular
knowledge. Þar vegur sýn á heildarsamhengi
skólastarfsins og samábyrgð á skipulagi
þess þungt, bæði lárétt (lateral curriculum
knowledge) og lóðrétt (vertical curriculum
knowledge).
Trausti Þorsteinsson (2003) bendir á að
krafan um slíka yfirsýn og samábyrgð starfs-
manna stofnana eins og skóla hafi farið
vaxandi með auknum rétti fólks til aðgengis
að upplýsingum og staða fagstétta hafi því
tekið breytingum er varði siðferðileg gildi
og samvirkni (2003, bls. 190). Þessar
breytingar hafi fræðimenn eins og Hargreaves
fjallað um undir yfirskriftinni „hin nýja
fagmennska“ (the new professionalism), sbr.
titil bókar Hargreaves frá 1994. Trausti vísar
til rannsókna sem bendi til þess að svonefnd
„ósjálfstæð fagmennska“, þar sem kennarar
fylgi nákvæmlega aðalnámskránni og öðrum
fyrirmælum sé á undanhaldi og „sjálfstæð
fagmennska“ þar sem kennarar hafi frelsi til
að ákvarða námsefni og kennsluaðferðir gangi
vart upp vegna tilhneigingar yfirvalda til að
taka fagleg yfirráð af kennurum. Eftir standi hin
nýja eða „samvirka fagmennska“ er einkennist
af því að kennarar hverfi frá einyrkjahlutverki
sínu í skólastofunni til samvirkra starfshátta þar
sem jafnt samkennarar, foreldrar og nemendur
séu samstarfsaðilar. Slík þróun leiði til þess
að kennarar lúti sameiginlegum hagsmunum
Sýn fimm grunnskólakennara á nám og kennslu í náttúruvísindum