Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Blaðsíða 49

47
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
Að kenna í ljósi fræða og rannsókna
sögð finnst mér ég geta tekið heilshugar undir
með Kennedy þegar hún segist sannfærð
um að sérfræðiþekking geti orðið kennurum
mikilvægur vegvísir í starfi. Ég upplifði þetta á
eigin skinni. Á hinn bóginn finnst mér mikilvægt
að undirstrika að sú endurnýjun sem ég upplifði
á sjálfum mér sem kennara þegar ég komst í
tæri við hugsmíðahyggjuna og rannsóknir á
forhugmyndum nemenda gerðist ekki á einni
nóttu og gekk ekki átakalaust fyrir sig. Ég hafði,
áður en ég kynntist þessum nýju hugmyndum,
lagað mig að ríkjandi viðhorfum í menningu
framhaldsskólans, til dæmis hugmyndinni um
yfirferð, að það skipti mestu máli að komast
yfir sem mest námsefni á sem stystum tíma.
Eitt af slagorðum hugsmíðahyggjunnar er hins
vegar „minna er meira“ (less is more) og felur
í sér þá hugmynd að betra sé (ef nemendur
eiga að læra vel) að fara yfir heldur minna efni
en gera því sem fengist er við þeim mun betri
skil, til dæmis með athugunum af ýmsu tagi
og samræðum við nemendur. Eins og gefur
að skilja varð úr þessu heilmikil togstreita
sem ég geri nokkur skil í fyrrnefndri grein
(Hafþór Guðjónsson, 1991) undir yfirskriftinni
„baráttan við yfirferðardrauginn“. Í stuttu máli
lenti ég í því að verða á eftir félögum mínum
sem voru að kenna sama námsefnið og þetta
olli mér nokkrum kvíða, sérstaklega þegar
lokaprófið nálgaðist.
Þannig er þetta gjarnan með nýjar hugmyndir,
þær eiga erfitt uppdráttar við aðstæður sem
voru hannaðar í ljósi eldri hugmynda. Í
framhaldsskólum gildir ekki lögmálið „minna
er meira“ heldur lögmálið „meira er meira“.
Og þar er þekking ekki eitthvað sem nemendur
búa til í hugskoti sínu heldur eitthvað sem
„liggur fyrir“ og hefur verið „hugsað út í
gegn“. Hlutverk framhaldsskólakennarans er
að koma „því sem liggur fyrir og hefur verið
hugsað“ til skila og það er hlutverk nemenda í
framhaldsskólum að taka við þessu úthugsaða
(kenningum, lögmálum, reglum, staðreyndum),
kyngja því sem kennarinn segir og því sem
stendur í námsbókunum, þiggja hugsanir
annarra. Framhaldsskólinn hefur takmarkað
rými fyrir hugsun, hugmyndir og viðhorf
nemenda. Þannig hefur þetta verið um langan
aldur og þetta hefur mótað kennara, mann
fram af manni, kynslóð eftir kynslóð. Og þetta
á líka við um önnur skólastig, grunnskólann
og háskólann, jafnvel kennaraskóla eins og
Zeichner og Tabachnick (1981) ýja að. Sú slóð
sem aðrir hafa troðið og sú menning og það
kerfi sem hefur þróast í kringum þessa slóð
sogar fólk til sín (Davis og Sumara, 1997). Það
er ekki auðvelt að víkja af þessari slóð, fara að
hugsa öðruvísi og gera öðruvísi en hinir. Það
getur orðið einmanaleg iðja. Skóli er samfélag
og í samfélagi er fólk gjarnan samstiga, hneigist
til að gera hluti saman og tala saman. Þó maður
hafi aðrar hugmyndir en gerist og gengur vill
maður samt „vera með“, taka þátt í störfum
þess skólasamfélags sem maður tilheyrir. Og
þetta er, að mínu mati, ein af ástæðum þess að
nýjar hugmyndir (sérfræðiþekking) eiga erfitt
með að festa rætur í skólum: Þær falla ekki að
þeirri orðræðu sem fyrir er, samræmast ekki
þeim talsháttum sem mótast hafa í samfélaginu.
Kennaranemi sem kemur með nýjar hugmyndir
inn í skólasamfélagið finnur fljótlega að þær
„eiga ekki við“ eða að „hér tala menn ekki á
þessum nótum“. Og kennaraneminn vill að
sjálfsögðu vera með á nótunum. Hann vill ekki
lenda utangarðs.
Það er við ramman reip að draga. Jafnvel þó
kennaranemi sé ágætlega að sér í fræðunum
og tilbúinn til að troða nýjar slóðir í kennslu
þá er viðbúið að honum verði lítið ágengt.
Ef marka má Jerome Bruner (1996) þá
hefur hugsmíðahyggja eða álíka hugmyndir
ekki náð að festa rætur í skólastarfi í okkar
heimshluta. Kennarar beita alla jafnan ekki
einhverjum fræðum sem þeir lærðu um í
kennaranámi. Þeir kenna frekar í samræmi við
hugmyndir sem þeir hafa alist upp við og eru
svo samgrónar hugsun þeirra og starfsháttum
að þeir koma ekki auga á þær. Þetta er óyrt
reynsluþekking sem kennarar hafa drukkið í
sig úr menningunni og því yfirleitt og að mestu
leyti ómeðvituð. Að mati margra fræðimanna
sem fást við kennaramenntun er lykilatriði
að kennaranemar taki slíkar hugmyndir til
skoðunar strax í upphafi kennaranáms, að þeim
sé hjálpað til að skoða sinn eigin farangur, átta
sig á því hvers konar hugmyndir og talshætti