Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Blaðsíða 61

59
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
við eftirfarandi spurningum:
1. Hvernig hefur menntun grunnskóla-
kennara þróast hér á landi í 100 ár?
2. Hvernig hafa stjórnvöld með viðhorfum
sínum, ákvörðunum og aðgerðum
mótað skipulag á menntun grunnskóla-
kennara?
3. Er menntun grunnskólakennara um
þessar mundir í samræmi við markmið
Aðalnámskrár grunnskóla og alþjóð-
legar yfirlýsingar um menntun?
Söguleg þróun kennara-
menntunar
Þótt aðrar þjóðir hefðu um langa hríð haft
skilning á því að almenn menntun væri
undirstaða að heill og sæmd þjóðar áttu
Íslendingar fram á miðja nítjándu öld ekki svo
mikið sem einn barnaskóla (Magnús Helgason,
1934). Þótt ekki væri til sérstök kennarastétt eða
skólahúsnæði töldu margir að alþýða manna á
Íslandi á 19. öld væri vel að sér og yfirleitt vel
menntuð. Vitað er að feður, mæður, vinnumenn
og vinnukonur miðluðu börnum eins og kostur
var af þekkingu sinni og færni, enda var í gildi
tilskipan um húsaga á Íslandi frá 1746 þar sem
ætlast var til að húsbændur kenndu börnum
lestur og kristindóm. Fræðsluskylda, sem gerði
kröfur um kennslu í lestri og kristinfræði,
var í landinu þótt skólaskylda væri engin.
Eftirlit með fræðslunni var í höndum presta en
nákvæmustu fyrirmæli um fræðsluskyldu voru
reglur Skálholtsbiskupsdæmis frá 1790. Þar
var meðal annars tekið fram að ef foreldrar eða
vinnuhjú vanræktu fræðsluskylduna yrði, með
samþykki foreldranna, að taka börnin frá þeim
og koma þeim fyrir annars staðar, þar sem þau
ættu kost á fræðslu (Bragi Guðmundsson og
Gunnar Karlsson, 1997). Árið 1880 voru lög
(nr. 2/1880) samþykkt á Alþingi Íslendinga,
en með þeim kom krafa um uppfræðslu í skrift
og reikningi til viðbótar lestrarkennslunni.
Við þessar aðstæður, í lok 19. aldar, þegar
um 80% þjóðarinnar bjuggu utan þéttbýlis,
var kennsluúrræði strjálbýlisins svokallaðir
farskólar. Samkvæmt þeirri tilhögun
kenndu farkennarar nokkrum hópi barna í
samkomuhúsum eða á sveitabæjum. Farskólar
voru við lýði allt fram yfir miðja síðustu öld.
Það voru alþingismennirnir og feðgarnir
Þórarinn Böðvarsson í Görðum og Jón sonur
hans sem fyrstir stóðu að frumvarpi á Alþingi
árið 1887 um bætta kennaramenntun og
lögðu til að stofnaðir yrðu tveir kennaraskólar
hér á landi (Magnús Jónsson, 1958). Þar
skoruðu þeir á landsstjórnina að hlutast
til um að kennsla í uppeldisfræðum með
verklegum æfingum færi fram við alþýðu- og
gagnfræðaskólann í Flensborg (Guðmundur
Finnbogason, 1947). Frumvarpið hlaut ekki
náð í þinginu og liðu um tveir áratugir þar til
Alþingi sá ástæðu til að stofna kennaraskóla.
Hið íslenska kennarafélag, sem stofnað var
1889, áður en formleg kennaramenntun
komst á í landinu, krafðist einnig faglegrar
starfsmenntunar fyrir kennara. Á fyrsta
aðalfundi þess flutti Þorvaldur Thoroddsen
náttúrfræðingur tillögu um að skora á Alþingi
að sjá svo um að alþýðuskólakennurum yrði
greiddur vegur til mennta (Lýður Björnsson,
1981). Jón Þórarinsson tók síðar við stjórn
Flensborgarskóla í Hafnarfirði eftir að hafa
kynnt sér barnafræðslu og kennaraskóla
erlendis, en faðir hans, Þórarinn Böðvarsson,
hafði lagt grunninn að Flensborgarskóla
með gjafabréfi til skólans og tekið fram að
ætlunarverk skólans væri að gera menn færari
um að kenna börnum (Magnús Helgason,
1934). Árið 1892 samþykkti Alþingi að veita
fé af fjárlögum til kennaramenntunar við
Flensborgarskólann (Guðmundur Finnbogason,
1947). Í upphafi var efnt til námskeiða um
kennslu sem stóðu aðeins í nokkrar vikur.
Ekki nutu námskeiðin meiri vinsælda en svo
að þau féllu niður á árunum 1895–1896 vegna
ónógrar þátttöku. Árið 1896 var brugðið á
það ráð að bjóða upp á eins vetrar nám
fyrir barnakennara við Flensborgarskólann, til
viðbótar tveggja ára gagnfræðaprófi, og stóð
sú tilhögun til ársins 1908. Þar voru kenndar
allar kennslugreinar barnaskóla, uppeldisfræði
og síðan voru æfingar í barnakennslu. Alls
Að styrkja haldreipi skólastarfsins