Gripla - 01.01.2003, Side 282

280
GRIPLA
og er það ekki á mínu færi að svara þeim öllum hér. Enda eru þær teknar til
rækilegri umfjöllunar í bókinni. Meginatriðið er að það er ekki hægt að álykta
um áhuga veraldlegra höfðingja á ritmenningu með því að vísa til þess sem
okkur gæti þótt líklegt. Afstaða okkar til veraldlegra valdsmanna, rit-
menningar og kirkju má alls ekki mótast af sjónarhomi „sigurvegaranna“, það
er þeirra sem skrá söguna. Við verðum að vera opin fyrir því að allt önnur
gildi hafi verið í hávegum höfð og að kirkjan hafi ekki leikið það veigamikla
hlutverk í samfélaginu sem síðar varð — þó að hún sé eðli málsins samkvæmt
fyrirferðarmikil í heimildunum. Þess vegna höfum við enga heimild til að
giska á að „Höfðingjar gátu hafa verið lærðir“. Við höfum heldur ekkert sem
rennir stoðum undir að það sé „líklegt að fleiri lagagreinar [en Vígslóði] hafi
verið ritaðar á fyrri hluta [12.] aldarinnar.“ Enn síður er „líklegt“ að lögsögu-
menn á 12. öld hafi kunnað að lesa. Jafnvel þótt lagatexar á bók hafi verið
komnir í umferð má það ekki gleymast að það var ekki virðulegt starf á
miðöldum að lesa og því er lang líklegast (ef við megum vera með slíkar
ágiskanir) að höfðingjar hafi fremur látið lesa fyrir sig en að standa í slíku
sjálfir — hafi þeir talið sig þurfa að fletta upp í bók yfirleitt frekar en að ráð-
færa sig við fróða menn sem var þeim eiginlegra. Markmið mitt er einmitt að
ganga að heimildunum án þessara fyrirframhugmynda og skoða þær með það
í huga að grennslast fyrir um hvort það hafi verið til veraldlegir valdsmenn
sem voru ekki nátengdir ritmenningu kirkjunnar, menn sem byggðu völd sín
og áhrif í samfélaginu að verulegu leyti á munnlegum lærdómi. Slíkum mönn-
um gæti hafa verið hagur að því að viðhalda þekkingunni á munnlegu stigi.
Það gæti virst alvarleg athugasemd hjá öðrum andmælanda að ég skuli
ekki vitna til Lögsögumannatalsins í Uppsala Eddu. Svo er þó ekki en hitt er
rétt að það hefði notið sín vel í neðanmálsgrein að benda á það sem andmæl-
andi nefnir: Að Lögsögumannatalið sé til vitnis um áhuga Sturlunga á embætti
lögsögumanns. Að því leyti styrkir það heldur mitt mál. Um hitt er Lög-
sögumannatalið veigalítil heimild hvemig hægt er að spyrða lögsögumenn
saman í flokka eftir ættum og tengslum þeirra við kirkju og höfðingja. Þetta
tal er ekki nema nöfnin tóm og er það ástæðan til þess að það nýttist mér ekki.
En þó er það sjálfsögð athugasemd að vel hefði farið á því að vísa til þess að
það skuli vera til.
Þá er ofmælt að ég gangi út frá einhverju sem vísu í sambandi við ummæli
Ara, þ.e. að þeir sem hann segi eitthvað frá gætu hafa staðið kirkjunni nær en
hinir sem eru nafnið tómt. Ég get mér þess eingöngu til að það sé möguleg