Gripla - 01.01.2003, Blaðsíða 285

SVÖR VIÐ ANDMÆLARÆÐUM
283
er verið að benda á hina munnlegu hefð sem hluta af frásagnaraðferð sagn-
anna og því á ég bágt með að skilja niðurstöður annars andmælanda um að
ekki hafi verið varpað ljósi á „hina fagurfræðilegu og listrænu hlið á sköpun
sagnanna" í bókinni.
Um tortryggni mína á viðleitni Jóhannesar Halldórssonar þegar hann færir
rök fyrir því að Finnbogi sé söguleg persóna með tilvísun í Landnámu (sem
annar andmælandi segir vera sömu aðferð og ég beiti) er þetta að segja: Ég
nota ekki slíka aðferð þegar ég er að rýna í heimildir um lögsögumenn. I þeim
kafla er ég eingöngu að draga fram hvemig þeir eru spyrtir saman í heim-
ildunum, hvort sem þær eru traustar eða ótraustar. Um þá hugmynd í fræð-
unum að líta á Landnámu sem sagnfræðirit og íslendingasögur sem skáldskap
byggðan á sagnfræði Landnámu er það að segja að ég er algjörlega ósammála
henni. Þess vegna tortryggi ég „viðleitni Jóhannesar Halldórssonar“. Vilji
menn líta á íslendingasögur sem einhvers konar skáldskap höfunda er alveg
jafn líklegt að Landnáma sé sams konar skáldskapur. Landnáma getur með
öðrum orðum ekki virkað sem einhvers konar próf á það hvort tilteknar
persónur séu sögulegar eða ekki. Bæði Landnáma og íslendingasögur sóttu
efnivið sinn í munnlega hefð og eru því jafn óáreiðanlegar heimildir — eða
áreiðanlegar eftir atvikum.
í lokaorðum sínum segir annar andmælandi að ég láti þeirri meginspum-
ingu ósvarað hvemig rannsóknir okkar „ráðist af því hvemig spumingunni um
upprunann er svarað". Öll bókin er einmitt eitt langt svar við þessari spum-
ingu. Vegna þess að ekki er hægt að færa sönnur á hinn munnlega uppruna er
farin sú leið í bókinni að gera ráð fyrir honum og líta á hvemig sú fyrir-
framhugmynd opnar dyr til skilnings og túlkunar á sögulegri þróun og
einstökum textum, bæði út frá fagurfræði þeirra og heimildagildi. Niðurstöðu-
kaflinn er því mjög ótvíræður um að þetta fyrirframviðhorf skipti máli enda
þótt hinar beinhörðu vísindalegu sannanir skorti áfram fyrir því að sögumar
byggist á munnlegri hefð — og muni alltaf skorta. Hitt er annað mál að það er
miklu líklegra að við séum á réttri braut ef við gemm ráð fyrir að textamir séu
skrifaðir sem hluti af slíkri hefð en að þeir séu verk skapandi höfunda. Og
bókinni er meðal annars ætlað það hlutverk að sýna það.
Þrátt fyrir þessi atriði, sem nú hefur verið staldrað við um sinn, er enn og
aftur ástæða til að þakka fyrsta og öðrum andmælanda fyrir vandaða og
uppbyggilega umræðu. í andmælum sínum hafa þau tekið til meðferðar helstu
álitaefni bókarinnar og velt upp mörgum spumingum sem eðlilegt er að
staldra við. Þrátt fyrir stöku misskilning, sem ég vonast til að hafa leiðrétt með