Gripla - 01.01.2003, Page 311

ANDMÆLARÆÐUR
309
stóra þætti þess sem hluta tiltekinnar söguheildar og nýta til þess margvísleg
tæki mismunandi fræðigreina. Fyrir vikið bætir hann mjög miklu við
rannsóknir á íslenskum konungasögum með þessum bókarhlutum.
Um túlkanir hans má auðvitað þræta fram og tilbaka enda vekja þær ófáa
þanka. Eg ætla að taka hér örfá dæmi og kasta fram nokkrum spumingum. Þar
eð sá háttur er hafður á í ritgerðinni að víkja að sömu „þáttum“ sögunnar aftur
og aftur og bæta sífellt við túlkun þeirra, kunna dæmin sem ég tek að eiga sér
rætur í ýmsum greiningarhlutum bókarinnar.
Mér þykir við hæfi að byrja á Hreiðars þætti heimska, ekki aðeins af því
hve oft hann ber á góma í ritgerðinni, heldur og af því að frásagnir
Morkinskinnu af Islendingum virðast einatt sérlega útsmognar. Enda þótt ég
sé hrifin af túlkuninni á hringsóli Hreiðars í ritgerðinni er ég efins um sitthvað
annað sem doktorsefnið segir um þátt hans. Eins og menn muna vísast er
Hreiðar heldur kyndugur í háttemi þegar hann heldur fyrsta sinni til útlanda
með bróður sínum og á þar ýmis skipti við konunga og hirðmenn þeirra.
Doktorsefnið setur á oddinn að hann sé „heimskur", þ.e. markist af því að hafa
aldrei verið utan síns heima. Hann talar og hvað eftir annað um að Hreiðar sé
sem bam og segir þegar hann ræðir um sjónarhom (104):
Hringsól hans um konunginn veldur tvöfaldri sýn, sýn Hreiðars og
textans sjálfs. Inni í textanum er bamssýnin, saklaus eða „heimsk“ en
sjónarhom fullorðna skáldsins leggur til skilninginn. Það skapar tvísæi
þegar einn veit eða skilur minna en annar.
En er Hreiðar ýkja bemskur og saklaus þó að hann hafi fátt séð annað en
heimahagana? Undir lok frásagnarinnar af honum, þegar því er lýst að hann
hafi haldið aftur til Islands og gerst atkvæðamikill í Svarfaðardal segir
sögumaður: „hefir hann gört sér að mestum hluta þau kynja læti er hann sló á
sig hinn fyrra hlut æfinnar" (137). Þessi athugasemd þykir mér lykilatriði í
frásögninni. Orðalagið að slá e-u á sig merkir allajafna að gera sér eitthvað
upp. „Þú slótt á þik skrópasótt til þess, at hellt var í þik mjólk á ymbrudögum
útá Islandi" segir í gamalli bók (Fommanna sögur VI:32). Svipaða sögu er að
segja um orðasambandið að gera sér. Það er yfirleitt haft um það er menn búa
sér eitthvað til sjálfir. Því má ætla að sögumaður tvítaki að Hreiðar hafi alls
ekki verið einkennilegur, heldur þóst vera það. Þar með sýnist mér að hann
gefí lesendum langt nef en líkt og ýmsar persónur frásagnarinnar kunna þeir
að hafa látið blekkjast af gervinu sem Hreiðar býr sér. Afleiðingin er auðvitað