Peningamál - 01.11.1999, Síða 15

Afkoma fyrirtækja á fyrri hluta ársins ber þess ekki
merki að þau séu í neinni þröng. Hagnaður af reglu-
legri starfsemi fyrirtækja sem skráð eru á Verðbréfa-
þingi Íslands hefur heldur minnkað frá fyrra ári en
hafa verður í huga að það ár var mjög gott. Hlutfall
eiginfjár af niðurstöðu efnahagsreiknings hefur
hækkað lítillega að meðaltali. Hvað sjávarútveg
áhrærir er afkoma botnfisksveiða og -vinnslu mjög
góð þótt hún hafi verið enn betri í fyrra en umskipti
hafa orðið til hins verra hjá fyrirtækjum sem að
miklu leyti byggja afkomu sína á uppsjávarfiski og
bræðslu. Þótt hagnaður fyrirtækja sé mun meiri nú en
hann var á síðasta ofþensluskeiði verður einnig að
taka tillit til þess að kröfur um arðsemi hafa aukist
með tilkomu hlutabréfamarkaðar.
Staða opinberra fjármála er góð en þau veita ekki
nægilegt aðhald
Staða opinberra fjármála hefur batnað mjög á undan-
förnum árum. Hið opinbera var rekið með afgangi í
fyrra sem nam 0,9% af landsframleiðslu og stefnir í
enn meiri afgang á yfirstandandi ári eða sem nemur
1,2% skv. mati Þjóðhagsstofnunar. Þessi árangur
byggir eingöngu á góðri stöðu ríkissjóðs en sveitar-
félögin hafa verið rekin með halla undanfarin ár þrátt
fyrir góðæri. Góða stöðu ríkissjóðs á þessu ári má
fyrst og fremst þakka miklum hagvexti sem hefur
aukið skatttekjur ríkisins töluvert umfram það sem
reiknað var með í fjárlögum fyrir árið 1999. Sam-
kvæmt frumvarpi til fjáraukalaga fyrir yfirstandandi
ár er gert ráð fyrir að tekjur ríkissjóðs fari 10 ma.kr.
og útgjöld 5,5 ma.kr. fram úr fjárlögum. Bæði tekju-
skattar og veltuskattar gefa ríkissjóði tekjur verulega
umfram áætlanir. Með þessu batnar afkoma ríkisins
úr 9 ma.kr. halla 1998 í 7,5 ma.kr. afgang 1999.
Batinn milli ára liggur hins vegar að mestu í eigna-
sölu og sérstökum lífeyrisútgjöldum á árinu 1998
sem ekki eru bókfærð í alþjóðlegum stöðlum. Því
batnar afkoma ríkisins á mælikvarða Þjóðhagsstofn-
unar minna eða úr 9 ma.kr. afgangi 1998 í 10½ ma.kr.
Það er minna en næstum 6% hagvöxtur hefði átt að
skila. Samkvæmt fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2000 er
gert ráð fyrir 15 ma.kr. tekjuafgangi ríkissjóðs, 7,5
ma.kr. betri en á þessu ári. Gangi fjárlagafrumvarpið
eftir mun sveifluleiðrétt afkoma batna töluvert á ný
og aðhaldsstig ríkisfjármálanna aukast. Það mun þó
ekki gera meira en vega upp slökunina sem varð á
árinu 1999.
Afkoma ríkisins á yfirstandandi ári gæti reyndar
orðið betri en greinir í frumvarpi til fjáraukalaga, þar
sem styrkur á tekjuhlið virðist meiri en útgjaldaveil-
urnar. Niðurstaðan gæti orðið u.þ.b. 10 - 15 ma.kr.
afgangur samkvæmt bókhaldi ríkisins eða 1½-2% af
landsframleiðslu. Í því ljósi fæli 15 ma.kr. afgangur á
næsta ári alls ekki í sér viðbótaraðhald. Ef afkomu-
batinn í ár og líklegar viðbótartekjur á næsta ári
legðust hins vegar við áform fjárlagafrumvarps, yrði
rekstarafgangur ríkissjóðs meira en 20 ma.kr. og um
3% af landsframleiðslu. Það myndi fela í sér
umtalsvert viðbótaraðhald.
Sterk staða ríkisfjármála gerir mögulegt að milda
hugsanlegt bakslag en hið opinbera er skuldsettara
en að loknu síðasta ofþensluskeiði
Árin 1985 til 1987 var hið opinbera rekið með tölu-
verðum halla þrátt fyrir góðæri, einkum árið 1986.
Líta má á sterka stöðu opinberra fjármála nú frá mis-
munandi sjónarhornum. Vegna þess að hið opinbera
er nú rekið með afgangi í góðæri og skuldir þess fara
lækkandi hefur verið skapað svigrúm til þess að leyfa
fjármálum hins opinbera að milda bakslag sem kynni
að vera framundan. Við þessa jákvæðu hlið stöðunn-
ar í opinberum fjármálum verður að gera tvo fyrir-
vara. Í fyrsta lagi eru skuldir hins opinbera nú mun
meiri en þær voru í uppsveiflunni á níunda áratugn-
um þótt þær hafi lækkað verulega á síðustu árum.
Árið 1987 nam hrein skuld hins opinbera 8,5% af
vergri landsframleiðslu en mun væntanlega nema
u.þ.b. 26% af landsframleiðslu í lok þessa árs.
Heimilin og þjóðarbúið í heild eru einnig skuldsett-
ari. Í öðru lagi er erfiðara að beita ríkisfjármálum til
að berjast á móti ofþenslu ef uppruni hennar er í
einkageiranum en ekki í opinberum rekstri. Væri
hallarekstur á ríkissjóði meginástæða viðskiptahall-
ans gætu stjórnvöld ráðist beint að rótum vandans
með auknu aðhaldi. Stjórnvöld geta hinsvegar ein-
ungis haft áhrif á gerðir einkageirans með óbeinum
og mun seinvirkari hætti. Þrátt fyrir þetta er mikil-
vægt að ríkisfjármálum verði ákveðið beitt til mót-
vægis við þenslu í einkageiranum þótt pólitískt kunni
að vera erfitt að hækka skatta eða skera niður útgjöld
þegar afgangur er á rekstri hins opinbera.
Í ljósi þess hve rík þörf er á að opinberum rekstri
sé beitt til mótvægis við þensluna í einkageiranum er
bagalegt að sveitarfélögin skuli vera rekin með halla.
Árið 1998 var 4,5 ma.kr. halli af rekstri sveitarfélaga
14