Peningamál - 01.03.2005, Page 55

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PEN INGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
55
Framleiðsluspenna er mikilvægt hugtak við gerð verðbólguspár og
mat á efnahagshorfum. Að meta framleiðsluspennu er hins vegar ekki
einfalt mál og í reynd háð mikilli óvissu. Þeim aðferðum sem notaðar
eru í Seðlabankanum og víðar við að meta framleiðsluspennu hefur
áður verið lýst í Peningamálum (2000/4 bls. 14-15), en ástæða er til
að rifja þær upp og beina athyglinni sérstaklega að því hvernig tekið
er tillit til stóriðjuframkvæmda, en þær hafa veruleg áhrif á bæði fram-
leiðslustig og framleiðslugetu hagkerfisins, bæði á byggingartímanum
og að honum loknum.
Skilgreining á framleiðsluspennu
Framleiðsluspenna er frávik landsframleiðslu frá framleiðslugetu,
mælt sem prósent af framleiðslugetunni, þ.e.:
(1)
þar sem GAPt er framleiðsluspennan, Yt er landsframleiðsla á raun-
virði, og YPter framleiðslugeta hagkerfisins, allt á ári t. Framleiðslugeta
hagkerfisins er því skilgreind sem það framleiðslustig sem samræmist
fullri nýtingu allra framleiðsluþátta við skilyrði stöðugrar verðbólgu.
Framleiðslugetan er þannig ákvörðuð á framboðshlið hagkerfisins,
þ.e. af fjármunastofni, vinnuaflsnotkun og fyrirliggjandi tækniþekk-
ingu.
Framleiðslugeta hagkerfisins til langs tíma ræðst af því í hve rík-
um mæli tekst að nýta þá framleiðsluþætti sem eru til staðar, að gefinni
framleiðni. Til skamms tíma getur heildareftirspurn þó lyft framleiðslu-
stiginu umfram langtímaframleiðslugetu. Við það myndast spenna í
þjóðarbúskapnum sem birtist í umframeftirspurn á vöru- og vinnu-
mörkuðum, og veldur að lokum aukinni verðbólgu. Ef framleiðsla er
minni en sem nemur langtímaframleiðslugetu myndast hins vegar slaki
sem dregur úr verðbólgu.
Við stjórn efnahagsmála, eða þegar leggja þarf mat á ástand og
horfur í efnahagsmálum af öðrum ástæðum, er nauðsynlegt að leggja
mat á framleiðslugetu. Hagvöxtur sem stafar af vexti framleiðslugetu
veldur ekki aukinni verðbólgu. Þetta á til dæmis við þegar framleiðni
eykst vegna nýrrar tækniþekkingar. Sé hagvöxturinn hins vegar knú-
inn af vexti eftirspurnar umfram framleiðslugetu er hugsanlegt að
framleiðsluspenna myndist sem leiði til aukinnar verðbólgu. Vöxtur
umfram langtímahagvaxtargetu leiðir þó ekki alltaf til aukinnar verð-
bólgu. Ef slaki var fyrir í hagkerfinu geta fyrirtæki mætt aukinni eftir-
spurn með því að nýta framleiðsluþættina betur. Mat á nýtingu fram-
leiðslugetu er því lykilforsenda fyrir mat á þróun verðlags næstu
misseri.
Viðauki 2
Útreikningur á
framleiðsluspennu