Peningamál - 01.03.2005, Qupperneq 68

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PEN INGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
68
Raungengi á Íslandi hefur hækkað mikið frá því að það var í
sögulegu lágmarki síðla árs 2001. Hlutfallslegt neysluverðlag er það
sem af er þessu ári u.þ.b. 35% hærra en á fjórða ársfjórðungi árið
2001 og hlutfallslegur launakostnaður 51% hærri. Eftir þessa hækkun
er raungengi orðið 18% hærra en meðalraungengi sl. tíu ára og farið
að nálgast fyrri hátoppa á níunda áratugnum. Ýmsar ástæður liggja
að baki hækkunar raungengis undanfarin ár. Ólíkt raungengishækkun
fyrri ára stafar hún fyrst og fremst af hækkun nafngengis krónunnar.
Þar hafa stóriðjuframkvæmdir og hækkun stýrivaxta Seðlabankans
haft veruleg áhrif, en undanfarna mánuði má ætla að aukin eftirspurn
eftir innlendum afurðum, sem kemur fram í hækkun útflutningsverðs,
hafi einnig ýtt undir styrkingu krónunnar. Fyrir utan hækkun nafn-
gengis hefur verðbólga hér á landi og hækkun launakostnaðar verið
meiri en í helstu viðskiptalöndum. Gangi spár eftir mun neysluverðlag
á þessu ári t.d. hafa hækkað um 14% frá árinu 2001 á Íslandi en um
6,5% í viðskiptalöndunum. Hins vegar hefur mikil framleiðniaukning
dregið úr áhrifum aukins launakostnaðar á hækkun raungengis á
mælikvarða launa. Þannig eykst framleiðni á Íslandi um 12% á sama
tímabili, en um 6% í viðskiptalöndunum. Raungengi á þennan kvarða
hækkaði því ekki eins mikið, þrátt fyrir að launakostnaður ykist 13,5
prósentum meira en í viðskiptalöndunum.
Fyrir því má færa rök að aukin framleiðni í samkeppnisgreinum (e.
traded goods sector) sé varanleg breyting sem leiði til þess að jafnvægi
kunni að myndast við hærra hlutfallslegt verðlag en áður.2 Leitni í raun-
gengi af þessu tagi, oft kennd við Balassa og Samuelsson, stafar af því
að framleiðniþróun er til muna hægari í heimageiranum (e. non-traded
goods sector) þar sem erlendrar samkeppni gætir síður. Ef þjónustugeir-
inn, þar sem lítillar erlendrar samkeppni gætir, stækkar hlutfallslega með
aukinni velmegun og vegur þungt í einkaneyslu og vísitölu neysluverðs
getur komið fram umtalsverð leitni í raungengistímaröðum sem reikn-
aðar eru út frá neysluverðsvísitölum. Þessi hækkun á raungengi felur
hins vegar ekki endilega í sér breytingu á samkeppnisstöðu.
Aukin framleiðni í samkeppnisgreinum kann að hafa leitt til ein-
hverrar hækkunar jafnvægisraungengis, þótt afar ósennilegt sé að
það geti verið jafnhátt og það er nú. Mikill viðskiptahalli bendir til þess
að ólíklegt sé að raungengi haldist svo hátt til lengdar, ef gengisþró-
unin er skoðuð út frá sjónarhóli þjóðhagslegs jafnaðar.3 Því má gera
ráð fyrir að nafn- og raungengi muni lækka á ný þegar dregur úr því
lánsfjárinnstreymi sem nauðsynlegt er til að fjármagna svo mikinn við-
skiptahalla. Í ljósi þeirra sviptinga sem verða í þjóðarbúskapnum á
næstu árum er líklegra að að-lögunin verði með lækkun á nafngengi
krónunnar, fremur en með hægfara aðlögun, sem fælist í því að inn-
lend verðbólga og launakostnaður hækkaði minna en í viðskiptalönd-
unum yfir langt tímabil.
2. Hugtakið samkeppnisgreinar er hér notað bæði yfir fyrirtæki sem flytja út og hin sem fyrst
og fremst keppa við innflutta vöru og þjónustu. Oft er hugtakið aðeins notað yfir hið
síðarnefnda.
3. Með öðru hugtaki jafnvægisraungengis er raungengið skoðað út frá innri og ytri jöfnuði
þjóðarbúsins (e. macroeconomic balance approach). Jafnvægisraungengi er þá skilgreint
sem það raungengi sem tryggir samtímis ytri (sjálfbæran viðskiptajöfnuð) og innri jöfnuð
(atvinnustig sem samrýmist stöðugri verðbólgu) í þjóðarbúskapnum. Um hin mismunandi
hugtök jafnvægisraungengis er fjallað í grein Arnórs Sighvatssonar (2000).