Peningamál - 01.03.2005, Page 91

RÁÐGÁTUR Á V INNUMARKAÐI
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
91
vægi hreyfast atvinnuleysi og fjöldi starfa í gagnstæðar áttir yfir hag-
sveifluna eftir niðurhallandi línu (oft nefnd u/v lína eða NV-SA lína) í
takt við breytingar á eftirspurn eftir vinnuafli. Hliðrist kúrfan út á við
(NA) má draga þá ályktun að breyting hafi átt sér stað sem hefur áhrif
á samstillingu framboðs og eftirspurnar eftir vinnuafli. Kúrfan getur
hliðrast vegna breytinga á öðru hvoru eða hvoru tveggja í senn, eftir-
spurn eftir vinnafli og framboði þess. Líklegt er að hliðrun kúrfunnar
til hægri stafi af einhverjum þeim breytingum á stofnunum vinnu-
markaðar sem hafa í för með sér að dregið hafi úr hæfni þeirra til að
bregðast við áföllum. Oftast myndast fljótlega nýtt jafnvægi milli
eftirspurnar og framboðs (ný NV-SA lína) en stafi hliðrun kúrfunnar af
því að dregið hafi úr sveigjanleika gerist það við hærra atvinnuleysis-
stig (jafnvægisatvinnuleysi).
2.4. Íslenska Beveridge-kúrfan
Eins og sjá má á mynd 9 hreyfðust atvinnuleysi og störf í boði á árun-
um 1996 til 2002 eins og búast hefði mátt við í takt við hagsveifl-
una.14 Árið 2003 eykst hins vegar hvort tveggja samtímis, atvinnu-
leysi og fjöldi starfa, og veldur því að kúrfan hliðrast til hægri. Á liðnu
ári virðist samband atvinnuleysis og framboðs starfa aftur komið á
rétta braut miðað við hagsveifluna, störfum fjölgar og dregur úr at-
vinnuleysi, en við meira atvinnuleysi. Hliðrun kúrfunnar gæti bent til
að dregið hafi úr samstillingu framboðs og eftirspurnar eftir vinnuafli
og vekur upp spurningu um hvort það stafi af breytingum á stofnun-
um vinnumarkaðar.
2.5. Stofnanir vinnumarkaðar
Tvær stofnanir vinnumarkaðarins, atvinnuleysisbótakerfi og verka-
lýðshreyfing, eru taldar hafa mest áhrif á frammistöðu hagkerfa
(Nickell og Layard, 1999). Þetta eru einmitt þær stofnanir vinnu-
markaðar sem OECD hefur undanfarinn áratug talið að þurfi að
breyta hér á landi til að auka sveigjanleika á vinnumarkaði. Líklega
telur OECD lítið hafa áunnist í þessum efnum, því að tilmæli þeirra í
ár, sem eru þau að stytta atvinnuleysisbótatímabilið og auka dreifstýr-
ingu í kjarasamningum, eru efnislega hin sömu og í atvinnurannsókn
stofnunarinnar (e. job study) árið 1994.15 Einnig hafa stundum fylgt
með tilmæli um að draga úr greiðslum fyrir vinnu utan hefðbundins
vinnutíma (t.d. árið 1998). Þau tilmæli fylgja ekki í nýjustu skýrslunni
enda hafa aðilar vinnumarkaðarins í undangengnum kjarasamningum
tekið skref í þá átt að draga úr þeim kostnaði.
2.5.1. Atvinnuleysisbætur
Atvinnuleysisbótakerfi getur dregið úr hvata til að taka störfum sem í
boði eru og þannig aukið atvinnuleysi, sérstaklega langtímaatvinnu-
14. Þær tölur sem hér eru notaðar eru þær tölur sem Vinnumálastofnun safnar saman frá
vinnumiðlunum (frá árinu 1996). Marktækar eldri tölur um framboð starfa hér á landi eru
ekki til. Öll laus störf eru ekki auglýst hjá vinnumiðlunum en sambandið milli starfa á skrá
hjá vinnumiðlunum og atvinnuleysis ætti engu að síður að vera góður mælikvarði á sam-
stillingu á vinnumarkaði.
15. Eins og fram kemur hér á eftir var gerð breyting á lengd bótatíma árið 1997, en OECD
telur ekki nóg að gert og eru enn í nýjustu skýrslunni tilmæli um að stytta bótatímabilið.
Hlutföll af mannafla (%)
Heimild: Vinnumálastofnun.
Mynd 9
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Laus störf
Atvinnuleysi og laus störf
1996-2004
Atvinnuleysi
1999
2000
2004
2001
2002
2003
1998
1997
1996