Peningamál - 01.05.2009, Síða 39

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
39
VI Vinnumarkaður og launaþróun
Eftirspurn eftir vinnuafli hefur haldið áfram að dragast saman á fyrsta
fjórðungi ársins 2009 eftir þau straumhvörf sem urðu á vinnumark-
aðnum á síðasta fjórðungi ársins 2008. Atvinnuleysi hefur aldrei aukist
jafn hratt eða verið jafn mikið frá því að mælingar hófust. Minnkandi
eftirspurn hefur ennþá aðeins leitt til minni atvinnuþátttöku í yngstu
aldurshópunum. Minnkandi eftirspurn eftir vinnuafli hefur jafnframt
þrýst launum niður og lækkuðu nafnlaun á almennum vinnumarkaði
í fyrsta sinn á síðasta fjórðungi ársins 2008. Þeim samningsbundnu
launahækkunum sem áttu að koma til framkvæmda í mars 2009 og
endurskoðun á kjarasamningi aðila vinnumarkaðarins hefur verið
frestað fram í júní 2009.
Atvinnuleysi í sögulegu hámarki
Atvinnuleysi hefur aldrei verið jafn mikið né aukist jafn hratt frá því að
mælingar hófust. Skráð atvinnuleysi jókst úr 1,3% í september í 8,9%
í mars. Árstíðarleiðrétt atvinnuleysi var 7,6% í mars. Fyrra hámark var
í janúar 1994 þegar skráð atvinnuleysi var 7,5% og árstíðarleiðrétt
atvinnuleysi 5,6%.

Aukning atvinnuleysis án fordæma
Hin mikla og hraða aukning atvinnuleysis á sér hvorki fordæmi á fyrri
samdráttarskeiðum á Íslandi né í öðrum löndum sem hafa glímt við
alvarlega fjármálakreppu (sjá rammagrein VI–1). Líta ber á þessa hröðu
aukningu í ljósi þess að áður en erfið leikarnir hófust hafði um mjög
langt skeið ríkt umframspurn eftir vinnuafli. Atvinnuleysi hafði verið
undir jafnvægisstigi (sem er metið u.þ.b. 3%) frá því í árslok 2004 og
hafði sveiflast í kringum 1% síðustu tvö árin áður en kreppan skall á.
Ennfremur er núverandi kreppa í veigamiklum atriðum ólík
hefð bundinni efnahagsniðursveiflu. Í dæmigerðri niðursveiflu eykst
at vinnuleysi smám saman þegar minnkandi efnahagsumsvif smitast
gegnum framleiðslukeðjuna. Fyrirtæki bregðast því ekki við fyrr en á
síðari stigum samdráttarins með því að fækka starfsfólki. Í núverandi
fjármálakreppu hefur atvinnuleysi aftur á móti aukist hratt snemma
í niðursveiflunni. Verulegar uppsagnir urðu strax meðal bankastarfs-
manna þegar fjármálastarfsemi var skorin niður og í atvinnugrein-
um sem voru nátengd eignaverðsbólunni, t.d. í byggingariðnaði og
ýmsum þjónustugreinum.
Þessi mikla endurskipulagning vinnumarkaðarins kann að leiða til
þess að jafnvægisatvinnuleysi aukist tímabundið meðan vinnuafl færist
úr innanlandsgreinum í útflutnings- og samkeppnisatvinnugreinar.
Önnur skýring á mikilli aukningu atvinnuleysis er að þeim sem
eiga rétt á atvinnuleysisbótum fjölgar vegna þess að starfsfólki sem
hefur verið beðið um að vinna hlutastarf er gert auðveldara að sækja
um atvinnuleysisbætur. Þar sem fimmtungur atvinnulausra í apríl var
at vinnulaus að hluta hefði atvinnuleysi í samræmi við fyrra fyrirkomu-
lag atvinnuleysisbóta verið talsvert undir 8% í mars.

Snarpur samdráttur heildarvinnustunda
Samkvæmt vinnumarkaðskönnun Hagstofu Íslands fækkaði heildar-
vinnustundum um rúmlega 9% á fyrsta fjórðungi ársins 2009 miðað
Mynd VI-1
Breytingar á vinnuafli
Breyting frá sama fjórðungi fyrra árs
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
1. ársfj. 2008
2. ársfj. 2008
3. ársfj. 2008
4. ársfj. 2008
1. ársfj. 2009
Heimild: Hagstofa Íslands.
1. ársfj. 2004
2. ársfj. 2004
3. ársfj. 2004
4. ársfj. 2004
1. ársfj. 2005
2. ársfj. 2005
3. ársfj. 2005
4. ársfj. 2005
1. ársfj. 2006
2. ársfj. 2006
3. ársfj. 2006
4. ársfj. 2006
Meðalvinnutími
(klst.)
Heildarvinnu-
stundir
(%)
Fjöldi starfandi
(%)
Atvinnuþátttaka
(prósentur)
1. ársfj. 2007
2. ársfj. 2007
3. ársfj. 2007
4. ársfj. 2007
Heimild: Hagstofa Íslands.
Mynd VI-2
Framlag til breytinga á heildarvinnustundafjölda
16-24 ára
25-54 ára
54-74 ára
Heildarvinnustundir
Breyting frá fyrra ári (%)
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
‘0920082007200620052004‘02‘00‘98‘96‘94‘92