Skírnir - 01.01.1982, Blaðsíða 55

SKÍRNIR RÓMARVALD OG KIRKJUGOÐAR 53
ið 1207 sættust Guðmundur og höfðingjar á að öll mál þeirra
„skyldu vera undir erkibiskupi".3 Af utanför eða málskoti til
erkibiskups varð ekki í þetta sinn og menn Guðmundar felldu
foringja norðlenskra höfðingja, Kolbein Tumason, í bardaga ár-
ið 1208. Sá bardagi veldur kannski mestu um að svo er látið
heita sem höfðingjarnir hafi verið ósveigjanlegir í afstöðu sinni
til kirkjuvaldsstefnunnar. Eftir 1208 er ekki getið um ágreining
milli biskups og höfðingja leikmanna vegna dómsvalds yfir
klerkum og er óvíst hvernig á því stóð, en frá útkomu Guðmund-
ar til landsins 1218 fóru höfðingjarnir ekki dult með andúð sína
á honum vegna óbilgirni hans, fjármálastjórnar og flakks hans
með fjölmenni. Hér var ekki um að ræða beinskeytta baráttu
gegn kirkjuvaldsstefnunni heldur gegn því sem höfðingjarnir
mátu sem óstjórn Guðmundar. Afstaða höfðingja virðist hafa
mætt skilningi í erkibiskupsgarði en þar á bæ áttu menn hins
vegar bágt með að fella sig við aðferðir höfðingjanna og meðferð
þeirra á Guðmundi.4
Höfðingjar leikmanna tóku sig saman árið 1209, fóru að Hól-
um og handtóku biskup en léku menn hans grátt. Þetta var víst
hið beina tilefni þess að erkibiskup stefndi sex höfðingjum utan
á sinn fund árið 1211. Þrír þeirra fóru utan, líklega allir til að
hlýðnast erkibiskupi, en sá fjórði sættist við biskup og dó árið
1212.5
Aðstaða íslenskra veraldarhöfðingja til að verjast kirkjuvalds-
stefnu og varðveita veraldlega skipan í kirkjumálum (fylgja fram
„þjóðlegri" stefnu) virðist hafa verið mjög veik í upphafi 13.
aldar eins og undirgefni þeirra undir erkibiskup sýnir. Hvernig
stóð á þessu? Ég tel ekki vafamál að sátt kirkju og konungs í
Noregi hafi valdið mestu. Samkomulag milli þessara afla var í
aðalatriðum gott frá 1202 til um 1260/70 en um 1280 skarst al-
varlega í odda og gætti þess óðara á Islandi, veraldarhöfðingjar
sem verið höfðu linir og hægir gerðust harðir og grimmir í garð
kirkjunnar, töldu hana hafa eflst um of og fengu bakstoð frá
konungsvaldinu. Þannig fór stefna veraldarhöfðingja íslenskra
í kirkjumálum eftir því hvernig vindur blés í Noregi.
Sáttfýsi höfðingja í viðskiptum við Guðmund er ekki ótvírætt
merki þess að þeir hafi verið með þrönga eða tapaða stöðu; sátt