Skírnir - 01.01.1982, Blaðsíða 91

SKÍRNIR
GLAPSTÍGIR OG GANGSTÍGIR
89
um þætti vænt um húsbændur sína og vildu veg óðalsins sem
mestan. Slík viðhorf telja frjálshyggjumenn siðlaus, ef ég skil þá
rétt: Þræli ber siðferðisleg skylda til að vera óánægður með hlut-
skipti sitt. En hér tekur siðfræði við af hagfræði og sitt sýnist
hverjum.
Enda þótt þjóðlífið sé margslungið eru fræðileg líkön hag-
fræðinga jafnan byggð á einföldum forsendum í þeirri trú að
ella sjái menn ekki skóginn fyrir trjánum. Svo virðist sem líkan
af atferli þrælahaldara dugi nokkuð vel til að útskýra ýmsa þætti
í stefnu Jóseps Stalín og annarra áþekkra bústjóra. Þessu til
stuðnings má íhuga nokkur atriði:
Landeigandi sem heldur þræla, einn bænda í sveit sinni, verð-
ur augljóslega að grípa til ýmissa ráðstafana til að vernda þessa
eign. Væntanlega girðir hann búgarðinn rammbyggilega og elur
á þrælsóttanum með því að beita þungum refsingum fyrir
óhlýðni og tilraunir til að strjúka. Bóndi kynni einnig að leita
ýmissa ráða til að auka húsbóndahollustu hinna ánauðugu, til að
draga úr andúð nágrannanna og jafnvel til að friða eigin sam-
visku. Þar kæmi kjarnmikil hugmyndafræði að góðum notum, en
þá hlyti hugtakið frelsi að fá nýja og viðeigandi túlkun.
Það er auðvelt að teygja lopann. Ef vélvæðing búskaparins er
fyrirhuguð væri að líkindum afar gróðavænlegt að fjárfesta í
menntun þrælanna. Þá stæði óðalsbóndinn fyrir skólahaldi og
starfsþjálfun og þrælarnir fengju ókeypis menntun og frítt uppi-
hald (námslaun) á meðan þeir væru í læri. Einnig er líklegt að
hagsýnn bústjóri teldi það óhagkvæmt að ánauðugar mæður sætu
lieima daglangt og gættu barna sinna ungra. Hann sæi sér vafa-
laust hag í því að koma börnunum fyrir í skálum þar sem fáein-
ar ambáttir gættu þeirra meðan mæðurnar ynnu á ökrum. Nú
getur farið svo að óðalsbóndi sé beittur þrýstingi til að láta ein-
hverja þræla sína lausa. Hann mundi þá leysa fyrst roskið fólk
og óvinnufært, og yrði jafnvel glaður að sjá það fara, en halda
fast í unga og vel menntaða þræla. Bóndi væri þó sjálfsagt til
viðræðu við þá sem vildu kaupa vinnufæra menn undan þrælk-
uninni, en lausnargjaldið mundi nema að minnsta kosti þeirri
upphæð sem hann liefði fjárfest í þrælunum, að teknu tilliti til
þess hve langt væri liðið á starfsævi hvers og eins.