Skírnir - 01.04.1995, Side 78

72
GUÐMUNDUR JÓNSSON
SKÍRNIR
sérstaklega. Hún var hugmyndaleg uppistaða hreyfingarinnar, en
ýmis hagræn viðhorf og gildi áttu sér miklu lengri sögu.
Umræða um efnahagsmál á seinni hluta 19. aldar var mótuð af
tungutaki þjóðernisstefnunnar, og var sjálfsákvörðunarréttur
þjóðarinnar það lögmál sem öll önnur stjórnmálaleg markmið
urðu að lúta. Þjóðfrelsissinnar litu því sennilega ekki á hagþróun
eða efnalegar framfarir sem sjálfstætt markmið, heldur miklu
frekar sem gildan þátt í að efla getu þjóðarinnar til að standa á
eigin fótum, styrkja stöðu hennar gagnvart erlendu valdi og áhrif-
um. Þjóðernishreyfingin stefndi ekki aðeins að stjórnfrelsi, hún
var barátta fyrir þjóðlegu forræði á öllum sviðum samfélagsins.
Markmiðið í efnahagsmálum var að treysta og færa út eignarhald
og yfirráð Islendinga á allri efnahagsstarfsemi sem einhverju máli
skipti. Efnahagsleg hlið þjóðernishyggjunnar birtist því í viðleitni
til að tryggja yfirráðarétt íslendinga á gögnum og gæðum lands-
ins. Þegar fram liðu stundir létu íslendingar ekki staðar numið
við hefðbundin gögn og gæði landsins heldur stefndu að því að
auka lífsrými sitt - stækka ísland út á hafið. Og enn eru menn að.
Þjóðernissinnar töldu að náin tengsl væru á milli stjórnarfars-
legs sjálfstæðis og hagþróunar. Framfarir í efnahagsmálum gátu
fyrst orðið þegar þjóðin réði málum sínum sjálf, sjálfstæði var
forsenda þess að menn gætu tekist á við félagsleg og efnahagsleg
úrlausnarefni samfélagsins. Utlend stjórn þekkti ekki hagi þjóð-
arinnar og þarfir eins vel og innlend stjórn. Þjóðríkið - ríki sem
sótti vald sitt til þjóðarinnar - var nánast lagt að jöfnu við fram-
farir. Þannig litu hinir ákafari þjóðfrelsissinnar að minnsta kosti á
málin, en hinir hófsömu - einkum konungkjörnir þingmenn og
hægfara þjóðkjörnir þingmenn eftir 1874, eins og Tryggvi Gunn-
arsson og Grímur Thomsen - töldu fullt stjórnfrelsi ekkert skil-
yrði fyrir því að ísland gæti tekið stórstígum efnahagsframförum.
En hver var þá staða útlendinga í atvinnulífi á tímum sjálf-
stæðisbaráttunnar og hvað fannst mönnum um þátttöku þeirra í
íslenskum atvinnufyrirtækjum? Hér þarf að hafa í huga að ísland
var hluti af stærra ríki, sem þýddi að aðrir innanríkismenn -
Danir og Færeyingar (og Slésvíkingar og Holtsetar fram til 1864)
- höfðu að öllu jöfnu sama atvinnurétt hér á landi og íslendingar
sjálfir. í skilningi laganna voru þeir ekki útlendingar. Þeir gátu