Skírnir - 01.04.1995, Side 107

SKÍRNIR
MÝTAN UM ÍSLAND
101
Mýtan um Island í deiglunni
Islensk þjóðernishyggja hefur lengi sótt lífskraft sinn í mýtuna
um sjálfstæðisbaráttuna. I þeirri mýtu er megináherslan lögð á
frjálslyndi og framfarir (risorgimento þætti) enda er henni ætlað
að skýra hversu vel Islendingum hafi farnast síðan þeir tóku við
stjórn eigin mála. Hún hefur verið kennd í skólum og rifjuð upp
á erfiðum tímum. I frægri Islandssögubók Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, sem notuð var til kennslu áratugum saman, segir:
Stjórnarskráin 1874 var ávöxturinn af æfilangri baráttu og sjálfsfórn Jóns
Sigurðssonar og með henni hófst nýtt tímabil í sögu íslendinga. Þá var
landið í kaldakoli eftir margra alda kúgun og misvitra stjórn Dana. En
síðan íslendingar fengu hönd í bagga með stjórn landsins, hefir þjóðin
tekið meiri framförum á einum mannsaldri en á öllumþeim samanlögð-
um sem erlendir menn höfðu stýrt þjóðarmálefnum Islendinga. (1935,
146)
Til þess að átta sig á djúpstæðum áhrifum þessarar mýtu á ís-
lenska stjórnmálaumræðu samtímans er rétt að hafa í huga að
tveir stærstu stjórnmálaflokkarnir, Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur, eru sprottnir af pólitískum hópum sem voru ráð-
andi í sjálfstæðisbaráttunni á tímum Heimastjórnarinnar (Ólafur
Ragnar Grímsson 1978). Báðir flokkarnir hafa lagt sérstaka
áherslu á að hugsjónir þeirra séu sprottnar úr íslenskum jarðvegi.9
Jafnvel vinstriflokkur á borð við Sameiningarflokk alþýðu, Sósí-
alistaflokkinn sameinaði jafnaðarstefnu sína þjóðernishyggju með
því að bera verkalýðsbaráttu saman við baráttu Islendinga gegn
arðráni einokunarkaupmanna. Alþýðubandalagið hefur erft þess-
ar þjóðernisáherslur.10 Alþýðuflokkurinn er eini íslenski stjórn-
málaflokkurinn sem hefur ekki talið sig of „sér-íslenskan“ til að
taka þátt í alþjóðlegum samtökum erlendra systurflokka enda
9 Sjá t.d. ritið Sjálfstœðisstefnan eftir Davíð Oddsson (1983) og stefnuskrá
Framsóknarflokksins (1987).
10 í stefnuskrá Alþýðubandalagsins (1992) segir að það sé flokkur vinstrisinna
sem vilji vernda og efla sjálfstæði þjóðarinnar, gæta hagsmuna íslenskrar al-
þýðu og vinna að almennum framförum og öflugu atvinnulífi með skynsam-
legri nýtingu auðlinda og umhverfisvernd.