Skírnir - 01.04.1995, Blaðsíða 251

SKÍRNIR
KVENLEG CRYMOGÆA?
245
ars virðist einkennast af tregðu til þess að takast á við hina grimmu veru-
leikasýn Skírnis, en sú tregða leiðir til þess að hann dregur upp falska
mynd af efni Skírnismdla.
Túlkun Vésteins Ólasonar í fyrsta bindi íslenskrar bókmenntasögu
sneiðir einnig að hluta hjá hryllingi ljóðsins, sem Vésteinn telur líklega
síðari tíma viðbót (lll).18 Þótt Helga vísi einungis í umfjöllun hans
aftanmáls í Máttugum meyjum (197) og þrátt fyrir að túlkun hans sé að
mörgu leyti margræðari en lestur Einars Ólafs Sveinssonar, má greina
hana nánar í þessu samhengi. Vésteinn segir Skírnismál ástarsögu „úr
heimi goða“ (109), en bendir á að rúnirnar sem þuldar eru yfir Gerði
beinist nær allar að því að niðurlægja og auðmýkja kvenleika hennar:
„Hér virðist það á ódulinn hátt vera sjálfstæði konunnar og sjálfræði sem
kynveru sem sigra verður með kynngikrafti. [...] Þessi formælingakafli
virðist bera vitni sadískum losta en því má þó ekki gleyma að orðin eru
hér látin nægja“ (111). Véstein hryllir greinilega við lýsingunni og bætir
því við síðustu orðunum, en rétt er að minna á að Skírnir hefur enga
ástæðu til að sýna hótanir sínar í verki þar sem Gerður lætur bugast.
Hún hefur eflaust talið að hann léti ekki orðin ein nægja, ólíkt Yngvildi
fagurkinn í Svarfdæla sögu19 og Hallgerði Tungu-Oddsdóttur í Land-
námu, en sú síðarnefnda tapar höfðinu þegar hún neitar að fylgja manni
sínum úr föðurhúsum (sjá Máttugar meyjar 152-53).
Lestur Helgu Kress á hefðbundinni greiningu Skírnismála er írónísk-
ur. Orð Einars Ólafs Sveinssonar um fegurð kvæðisins og ást Freys eru
látin standa án áfellisdóms, en lesandinn dæmir þau hjákátleg eftir að
hafa lesið nákvæma lýsingu á ógnunum Skírnis. Færslan frá tálsýn til
þekkingar er í eðli sínu írónísk ef við göngum út frá kenningum bók-
menntafræðingsins Paul de Man, en hann telur íróníska sjálfsþekkingu
bundna tilvistarlegu falli. Hinn fallni einstaklingur tengir nýjan skilning
sinn á tilverunni þeirri reynslu að hafa fallið og lítur því með
fyrirlitningu á flónið sem veit ekki að sú festing sem heldur honum uppi
getur brostið á hverri stundu. Þessi aðgreining visku og sjálfsblekkingar
skapar með lesendum vissu þess sem veit betur og veður ekki í villu og
18 íslensk bókmenntasaga I. Ritstjóri Vésteinn Ólason. Mál og menning: Reykja-
vík, 1992.
19 Yngvildur er í upphafi frilla Ljótólfs, síðan gift afskræminu Klaufa, leysingj-
anum Skíða, gerð að frillu Karls Karlssonar og seld af honum mansali £ Dan-
mörku. Henni er skilað nokkrum árum síðar og þá seld til Svíþjóðar manni
sem er lýst sem miklum og illilegum. Við söluna segir Karl: „Þykki mér því
betri sem þú gerir hana vesalli“ (Eyfirðinga sögur, Islensk fornrit IX, Jónas
Kristjánsson gaf út. Reykjavík 1956, s. 204). Þremur árum síðar er Karl stadd-
ur í Noregi og sér hvar „gengr maðr af landi ofan ok leiðir eptir sér konu svá
nokta, at aldri beið á henni ríðanda ræskn; hon var alblóðug oll" (204). Er þar