Skírnir - 01.04.1996, Side 36

30
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
SKÍRNIR
Hver erframtíð íslensks þjóðernis?
Þjóðhátíðin á Þingvöllum á hálfrar aldar afmæli lýðveldisins
sannaði áþreifanlega að þrátt fyrir hrakspár fer því fjarri að þjóð-
ernisvitund Islendinga sé á undanhaldi. Hvergi bar á efa um
náttúrulegt eðli íslenskrar þjóðar í ávörpum forystumannanna -
þjóðin skundaði á Þingvöll í bílum sínum þannig að algert
umferðaröngþveiti varð. Margir komust aldrei alla leið, en tóku
biðinni samt með þolinmæði og yfirvegun sem sjaldan hefur
verið talin einkenna íslenska þjóðarsál. Aðdráttarafl Þingvalla
þennan dag fólst sannarlega ekki í þeim „skemmtiatriðum“ sem
boðið var upp á, þótt síldarsöltun á Þingvöllum hljóti að teljast
nokkuð forvitnilegt uppátæki. Það sem dró fólk að var fremur
skylduræknin - þ.e. einlægur vilji fólks til að játa þjóðinni og
landinu hollustu sína - auk þess sem þátttaka í hátíðinni færði
mönnum heim sanninn um að þeir tilheyrðu hópi, þjóðinni, sem
á sér heildarvitund ofar vitund einstaklinganna. Þetta hefur
einmitt verið eitt helsta hlutverk þjóðernis í nútímasamfélögum;
það bindur einstaklinga saman og hvetur þá til að fórna hluta
hagsmuna sinna fyrir heildina. Þessi tilfinning hefur oft haft mjög
jákvæð áhrif á vöxt og viðgang nútímasamfélaga, ekki síst vegna
þess að hún vinnur gegn þeirri upplausn sem getur fylgt örum
samfélagsbreytingum. En hún hefur einnig leyst úr læðingi
skelfilegar ógnir, sem spretta af þeirri sjálfumgleði, hatri og
fyrirlitningu á fólki af öðru þjóðerni eða uppruna sem oft fylgja
öfgakenndri þjóðernisstefnu. Þjóðernisstefnan er því tvíeggjað
sverð og þótt íslendingar hafi ekki kynnst svörtustu hliðum
hennar af eigin raun geta þeir ekki firrt sig ábyrgð af þeim
voðaverkum sem framin eru í skjóli heilags þjóðarréttar, a.m.k.
ekki á meðan þeir telja sinn eigin rétt hafinn yfir alla gagnrýni eða
efa. Hvernig geta Islendingar t.d. hneykslast á bræðravígum á
Balkanskaga eða Norður-Irlandi sem framin eru til verndar
þjóðréttindum á meðan þeim sjálfum finnst landráð að gefa upp
brot af sínum þjóðarrétti?
Ef litið er yfir sögu heimsins sést að ríkjaskipulag hefur verið
stöðugum breytingum undirorpið; þúsund ára ríki hafa verið
stofnuð, en fæst þeirra lifað lengi. Eins er fremur ólíklegt að