Skírnir - 01.04.1996, Blaðsíða 39

SKÍRNIR
TIL VARNAR DVERGATALI
33
skrifuð á fyrstu áratugum þrettándu aldar.4 Alls staðar hér á eftir
verður texta þessa handrits fylgt - nema annars sé getið og er lát-
ið nægja að vísa til erinda.
Þriðja heimildin um Völuspá er Hauksbók. Þar er kvæðið allt.
Um aldur Hauksbókar er erfitt að segja með fullri vissu, en fyrir
1334 er hún rituð, því þá dó Haukur lögmaður Erlendsson, sem
virðist hafa skrifað drýgstan hluta bókarinnar með eigin hendi.5
Hér er ekki stund til að gera grein fyrir því sem á milli ber í
textum Völuspár en látið verður nægja að staðhæfa að það sé svo
mikið að ástæða sé til að tala um þrjár gerðir kvæðisins; Kon-
ungsbókargerð, Hauksbókargerð og loks þá gerð sem Snorri
virðist hafa haft fyrir framan sig eða kunnað og var að einhverju
leyti frábrugðin hinum tveim.6
Um aldur Völuspár er furðu gott samkomulag um þessar
mundir. Fræðimenn taka flestir hverjir undir við Sigurð Nordal
og gera ráð fyrir að þetta kvæði eða svipað hafi verið ort sem
næst árinu 1000. Liggja þá a.m.k. 200 ár milli „frumkvæðisins" og
þeirra handrita sem grillir í gegnum móðuna, en hartnær 300 ár ef
litið er á varðveittu handritin ein. Beinast liggur við að gera ráð
fyrir að það sem gerðum kvæðisins ber á milli stafi af mismun í
munnlegri geymd, enda ljóst að margt getur skolast til á tveim
öldum, hvað þá þrem.
4 Afar aðgengileg umfjöllun um þetta efni er hjá Vésteini Ólasyni 1992:75-76.
5 Sjá t.d. Jakob Benediktsson 1961.
6 Þeim sem vilja skoða þetta með eigin augum má benda á ágæta útgáfu Sophus-
ar Bugge í Norrœnum fomkvœðum frá 1867 (ljósprentuð útgáfa 1965). Þar eru
textar Konungsbókar og Hauksbókar prentaðir í heild sinni og vísað mjög
rækilega til allra staða í Snorra-Eddu þar sem sjá má menjar kvæðisins. - I
hinni vönduðu útgáfu Jóns Helgasonar í kennslubókaútgáfunni Nordisk
filologi, Eddadigte I, er gerð rækileg grein fyrir textabrigðum. - Full ástæða er
til að vekja athygli á ritgerðum Ólafs M. Ölafssonar um Konungsbókargerð
Völuspár og Hauksbókargerð frá 1966 og 1967 (sjá ritaskrá). Þótt mér sé
ógerningur að fylgja Ólafi í einstökum skýringum er tilgáta hans um endur-
skoðunarstefnuna í Hauksbók allrar athygli verð. - í umfjöllun þessari verður
útgáfa Jóns Helgasonar lögð til grundvallar, en einnig litið til útgáfu Sophusar
Bugge í Norrænum fomkvæðum og Gísla Sigurðssonar í Ur Mímisbrunni
1990. Þó eru sniðgengnar allar leiðréttingar úr öðrum gerðum kvæðisins.