Skírnir - 01.04.1996, Page 70
64
ÓLÍNA ÞORVARÐARDÓTTIR
SKÍRNIR
ingar“-árátta liðin undir lok. En málið er ekki þar með úr sög-
unni, því hver er „hón“ sem sekkur í lokaerindinu?
Þeir sem virða upprunalegasta ritháttinn hafa sumir haldið því
fram að „hón“ sé völvan sjálf en ekki veröldin, enda sé það í sam-
ræmi við annað í textanum, þar sem völvan talar ýmist um sjálfa
sig í fyrstu persónu (,,ek“) eða þriðju persónu (,,hón“).9 I texta
Konungsbókar er ákveðið samræmi í notkun á „ek“ og „hón“.
Þannig talar völvan í fyrstu persónu þegar hún ávarpar áheyrend-
ur í upphafi og oftast þegar hún ræðir um það sem hún sjálf
„veit“ eða „man“. Hinsvegar talar hún yfirleitt í þriðju persónu
þegar hún lýsir sýn sinni og framtíðarspá. Einar Ól. Sveinsson
getur sér þess til að „höfundur" Völuspár hafi þekkt þessa orð-
notkun úr samtíð sinni, því völur hafi viðhaft viðlíka orðalag í dái
sínu (1962:324).10 Hvað sem því líður, er lesendum/áheyrendum
Völuspár vandi á höndum vegna þessa misræmis í notkun per-
sónufornafna, því vitanlega getur „hón“ átt við um fleira en völv-
una sjálfa.
Þeir Sigurður Nordal (1952) og Einar Ól. Sveinsson (1962)
hafa lagt þann skilning í lokahendingu kvæðisins að það sé völvan
sjálf - eða öllu heldur sýn hennar - sem sé að sökkva. Um þetta
segir Einar Ólafur:
Hún sér drekann Níðhögg koma fljúgandi frá Niðavöllum og bera nái í
fjöðrum sér. Þessi uggvænlega sýn minnir á, hvað í vændum sé og ekki
verði undan komizt, áður en hinztu þrár rætist. Loks segir völvan „Nú
mun hon sokkvask"; ef textinn er réttur, er hún að tala um sjálfa sig: ég
hverf af sjónarsviðinu. (1962: 332)
9 Ýmsir hafa talið þetta til vitnis um að Völuspá sé samsetningur úr fleiri kvæð-
um (sjá EÓS 1962:324). Sú skoðun er þó á undanhaldi enda ber flestum hand-
ritunum saman um þetta atriði þó með undantekningum sé. Um ritháttinn
„ek“ og „hon“ sjá ennfremur: Gutenbrunner (1957:6-12) og Sigurð Nordal
(1952:38-40).
10 Höfundarhugtakið er óljóst þegar Völuspá er annars vegar, því fráleitt er að
útiloka munnlega geymd kvæðisins um ótilgreindan tíma áður en það fékk þá
mynd sem við þekkjum af handritum. Þó að kvæðið sé listilega uppbyggt er
ekki þar með sagt að einn höfundur hafi hugsað það frá upphafi til enda (þótt
t.d. Boyer virðist gera ráð fyrir því). Kvæðið getur hafa verið „endursamið" af
ótilgreindum „höfundi“, þ.e. erindum endurraðað og/eða samið inn í eyður.