Skírnir - 01.04.1996, Page 102

96
ÁRNI BJÖRNSSON
SKÍRNIR
um fyrirbærum. íshræringar í sumum vötnum geta til dæmis
framkallað hljóð sem líkjast gauli eða skerandi veini og vöktu
hugmyndir um sænaut. Hraunmyndanir og klettar í landslagi
geta með ljósi og skuggum tekið á sig ótal kynjamyndir í augum
hugmyndaríks ferðalangs og hann samið tröllasögu til skýringar
og skemmtunar.
Fyrir tíu til fimmtán árum var ég einn á göngu frá Hrafn-
tinnuskeri niður að Alftavatni. Allt í einu sá ég hávaxna gamla
konu í síðu pilsi með sjal koma á móti mér í nokkrum fjarska og
leiða svosem átta ára barn við hönd sér. Þetta hlýtur að vera mis-
sýning, hugsaði ég í fyrstu og nuddaði augun. En þetta virtist
mjög greinilegt, og í svosem stundarfjórðung hélt ég göngu minni
áfram og hugleiddi hvað kona á þessum aldri og í slíkum klæðn-
aði væri að vilja hér uppi á hálendinu. Loks sá ég að þetta var
þrátt fyrir allt ekki annað en klettamyndun. En hvað hefði ég
mátt halda ef til dæmis þoka hefði skyndilega læðst yfir og mis-
sýningin ekki uppgötvast? Frá hverju hefði ég sagt? Hvað hefði
hugmyndaríkur ferðalangur sagt?
Islenskt landslag getur víða kallað á skýringu þar sem ekki
verða skil milli skáldskapar og vísinda. Hví er skarð í fjall, vatn í
miðjum dal, stök ey og drangur í hafi? Sumum býður ótta af víð-
áttu öræfanna. Geta þau í raun verið mannlaus eða búa þar úti-
legumenn? Hví má sjá leifar af byggðum á fjöllum uppi sem
löngu hafa lagst í eyði? Hví hverfa menn sporlaust í þessu lands-
lagi?
Ornefni heimavið og í byggð höfðu oftast þann upphaflega til-
gang að festa ýmis kennileiti í minni og auðvelda mönnum þannig
að rata heim og heiman eða skipa smala, kúarektor og öðru
vinnufólki fyrir verkum. Uppi í óbyggðum höfðu örnefni sama
tilgang fyrir ferðamenn og fjallkóng til að skipa fyrir um svæði
fjárleitarmanna. Sögur um örnefni stuðluðu að viðhaldi þeirra.
Afbökuð eða torskilin örnefni kalla einnig á skýringu. Sem
dæmi má taka Igultjarnir sem til eru á nokkrum stöðum og tengj-
ast sögu af fjöldamorðingja vegna hendingar í gamalli þulu: ekur
hannþeim í ígultjörn. Igull virðist hinsvegar vera sjaldgæft heiti á
fergini eða öðrum broddóttum plöntum sem hylja síki og tjarnir
en börnum og skepnum hættir til að álpast út í og drukkna. Þá