Skírnir - 01.04.1996, Qupperneq 106

100
ÁRNI BJÖRNSSON
SKÍRNIR
Öll fyrirbæri af þessum toga gefa þeim efni í hendur sem að
upplagi eru hneigðir til sagnagerðar og skáldskapar. Þeir trúa
jafnvel sögum sínum sjálfir meðan þeir eru að semja og segja þær.
Þá njóta þeir gleði listamannsins. Því auðugri skáldæð sem slær í
sögumanni, þeim mun áhrifameiri og vinsælli verður sagan. Vart
þarf að efa að Halldór frá Laxnesi hefði getað komið ýmsum
góðum sögum á kreik, þótt hann hefði verið á dögum fyrir tíma
skáldsagnaritunar. En þá væri nafn hans sennilega óþekkt.
Utbreiðsla sagna
Ástæða er til að hugleiða hvernig munnmælasögur gátu dreifst
um landið og fengið mismunandi svipmót áður en þær voru til
skrifaðar, hvað þá prentaðar. Einn þáttur þess tengist sennilega
atvinnuháttum og samfélagsgerð.
Byggð á Islandi var ævinlega mjög strjál. Ekki svo mikið sem
smáþorp var til fyrr en Reykjavík í lok 18. aldar. Samkomuhús
voru nánast engin að frátöldum kirkjum og á nokkrum stöðum
voru þinghús fyrir hreppsfundi. Ekkert samkvæmislíf þekktist á
borð við leiksýningar eða dansleiki. Þeir voru auk þess forboðnir
af kirkjunni frá 17. öld og sjálfu konungsvaldinu um miðja 18.
öld. Skemmtun fór því einkum fram í heimahúsum og fólst í upp-
lestri, frásögnum, kveðskap, söng og hlustun.
Á hinn bóginn þurftu íslendingar að ferðast mikið. Á hverju
ári fór fjöldi manna langar leiðir fram og aftur á vertíð. Á öðrum
tímum réðu menn sig í kaupavinnu í fjarlægum héruðum. Kaup-
staðarferðir vor og haust gátu tekið marga daga. Ekki þekktust
nein gistihús eða veitingastaðir. Ef menn lágu ekki í tjaldi, hlutu
þeir að gista á bóndabæ. Yfirleitt áttu ferðalangar ekkert reiðufé
til að borga næturgreiða, enda var þess sjaldnast krafist. Hvernig
launuðu menn þess í stað?
Sagt er að sumir hafi skilið eftir fiskkippu svo lítið bar á þegar
þeir komu á sama bæ aftur úr verinu. Aðrir gáfu heimilisfólki af
nesti sínu eða færðu húsbændum smíðisgripi. Oft tóku gestir
einnig þátt í ullarvinnu á kvöldvökunni og jafnvel smíðum ef þeir
voru laghentir. Góðir raddmenn sungu, kváðu eða lásu úr bók,
aðrir sögðu fréttir úr fjarlægum héruðum eða af eigin ferðalagi,
og nokkrir fóru með sögur. Það þótti ekki versta greiðsla fyrir