Skírnir - 01.04.1996, Page 116

110
BRYNHILDUR INGVARSDÓTTIR
SKÍRNIR
eina eða aðra tilgátu um formgerð eða framvindu. Greiningarsaga
sem miðast við tiltekin hugtök fellur betur að vísindalegri rann-
sókn en frásögn atburða.
Þó að rannsóknarsagnfræðin hafi um áratuga skeið verið út-
breiddasta aðferðin í sagnfræði hafa ekki allir verið sammála um
ágæti hennar. Raunar hefur margoft verið vegið að stoðum
hennar og beina gagnrýnendur einkum spjótum sínum að tveim-
ur þáttum. Annars vegar hefur hlutlægnikrafan sem liggur rann-
sóknarsagnfræðinni til grundvallar verið véfengd; sú hugmynd að
sagnfræðingurinn geti komist að sannleikanum um fortíðina,
beiti hann réttum aðferðum við rannsóknina. Þessi gagnrýni
beinist því einkum gegn vísindalegri sjálfsmynd rannsóknarsagn-
fræðinnar og útilokun fylgjenda hennar á öðrum tegundum sagn-
fræði (fyrsti og fjórði liður í skilgreiningu minni hér að framan).
Hins vegar hefur einangrun sagnfræðinnar verið gagnrýnd af
þeim sem telja að fræðigreinin sé fyrir alla, ekki aðeins sérfræð-
inga, og hafi hlutverki að gegna í samfélaginu. Þetta beinist
einkum gegn því að rannsóknarsagnfræðin snúist aðeins um
rannsóknina sjálfa og stefni auk þess í átt til sérhæfingar (annar
og þriðji liður skilgreiningar minnar).
Sé litið á umræðu síðari ára um hlutlægni í sagnfræði kemur í
ljós að hún hefur einkum snúist um sannleikshugtakið, það hvort
sagnfræðingar geti komist að sannleikanum um fortíðina. Þá hef-
ur gjarnan verið vísað til sannleikshugmyndar heimspekingsins
Friedrichs Nietzsche. Þegar Nietzsche skilgreindi sannleikann
gekk hann út frá þvý sem nú er almennt viðurkennt, að tungumál
mannsins væri ekki í eðlislægum tengslum við efnisheiminn.
Tungumálið hafi einungis verið fundið upp til þess að mennirnir
gætu haft vitræn tjáskipti um það sem er í kringum þá
(Nietzsche, 17-19). Þannig er ekkert í borði sem segir að það eigi
að heita „borð“, það var aðeins ákveðið af manninum að svo
skyldi það vera. Þetta segir Nietzsche að sýni glöggt að tungu-
málið sé í raun „lygi“ mannsins, það hafi ekki neina möguleika á
að lýsa heiminum eins og hann er í raun. Það sé aðeins „fastmæl-
um bundið hvað heita skuli „sannleikur", [...] fundin [séu] upp
algild og skuldbindandi heiti yfir hlutina og lagasetning tungu-