Skírnir - 01.04.1996, Síða 130

124
BRYNHILDUR INGVARSDÓTTIR
SKÍRNIR
og tekur slíkar líkingar upp eftir öðrum þar sem þær er að finna
og við á“ (1988, 286). Eiríkur Guðmundsson minnist einnig á
nokkuð sem fáir virðast velta fyrir sér, þegar hann óskar eftir eins
konar sviðsetningu með hjálp heimilda. Hann kvartar undan því
að höfundur lét ónotað „kjörið tækifæri til að kalla fram á sögu-
sviðið fulltrúa sjómannastéttarinnar í Olafsvík á 18. öld. Þegar
sögð er saga lítils svæðis er ákaflega mikilvægt að gæða söguna
meira lífi og raunveruleikablæ með þessum hætti" (234). Gunnar
Karlsson (1988) og Helgi Þorláksson (1990) hafa einnig bent á
hvernig sérhæfing í sagnfræðiriti getur hamlað góðri framsetn-
ingu, vegna þess að tengingu efnisins við almennari þætti sögunn-
ar vantar. „Ljósfærasaga Guðmundar Ólafssonar er til dæmis
skýr og skilmerkileg, en hún væri stórum meiri menningarsaga ef
hún væri sett í samhengi við vöku- og svefnsiði þjóðarinnar"
(Gunnar Karlsson 1988, 198).
Þeir sem ritdæma hefðbundin sagnfræðirit hugleiða yfirleitt
ekki hvort þau gagnist lesendum, hvort þeir eigi auðvelt með að
ná tengslum við efnið og tileinka sér það. Þegar um kennslu-
bækur er að ræða er framsetning gagnrýnandanum hins vegar efst
í huga og virðist bókin standa og falla með henni. Sá hinn sami
gæti hins vegar skrifað ritdóm um hefðbundið sagnfræðirit án
þess að minnast einu orði á framsetninguna.
Björn Vigfússon skrifaði til dæmis athygliverðan ritdóm um
Uppruna nútímans í Sögu 1989, þar sem hann telur upp þau atriði
sem hafa þarf í huga við samningu góðrar kennslubókar. Að mati
Björns þarf höfundur fyrst og síðast að hafa hugfast hvert mark-
mið bókarinnar er og hverjir lesendur hennar eru (192). Þetta
skyldi höfundur einkum hafa í huga við val á efnisatriðum:
Hvaða atriði eru það úr hinni sögulegu framvindu sem bregða skærustu
ljósi á liðna tíð? Þetta er sjaldnast einhlítt val og mörgu háð. M.a. er þetta
val háð höfundunum, viðhorfum þeirra og skoðunum. Meira máli skiptir
þó að slíkt val er háð tíðarandanum hverju sinni. (192)
Reyndar virðist Björn eingöngu hafa efnisval í huga þegar hann
segir að framsetning sögunnar verði að miðast við lesandann, því
að hann víkur ekki að augljósari hliðum framsetningarinnar, svo
sem textanum sjálfum og ýmiss konar stílbrögðum. Efnisvalið er