Skírnir - 01.04.1996, Page 197

SKÍRNIR
SAMRÁÐ, VIRÐING, VELFERÐ
191
sem William James varaði við: að telja að endurröðun eigin fordóma sé
hið sama og rökleg hugsun.
Þriðji kosturinn, og sá sem vegur að mínum dómi þyngst, er að um-
fjöllun Vilhjálms koðnar hvergi niður í moðvelgju eða vöflur: Hann tek-
ur afstöðu. Gagnrýnisrödd hans er rómál og yfirlætislaus en segir samt
ófeimnislega löst á því sem lasta ber - enda er honum, þegar öllu er á
botninn hvolft, „ekkert heilagt annað en rétt og rangt“ (38). Það þykir
kannski kyndugt að lýsa þessu sem sérstökum kosti á bókinni en stað-
reyndin er sú að ýmsar erlendar fræðibækur á þessu sviði, ekki hvað síst
bandarískar, eru nánast óþolandi lesning fyrir þá sök hve höfundurinn er
afskaplega „hlutlaus“ og vefur niðurstöður sínar, ef einhverjar eru, í sjö-
falt silki. Það gerir Vilhjálmi að vísu auðveldara fyrir en ýmsum erlend-
um starfsbræðrum hans að íslenskir heimspekingar eru almennt ekki
háðir þeirri „margsýni hins gáfaða rnanns" sem Þórarinn Björnsson lýsti
svo að sæi málin frá öllum hliðum og gæti sett sig í allra spor en skorti að
lokum „viljann eða þrekið til að taka af skarið og skera úr“.3 Slík „marg-
sýni“, í nafni pólitískrar rétthugsunar og frjálslyndrar fjölhyggju, hefur
aftur á móti náð heljartökum á ýmsum erlendum siðfræðingum nú í
seinni tíð og heft þeim orð á tungu.
Mætti ég svo bæta við fjórða kosti bókarinnar sem raunar leiðir beint
af hinum þriðja: Þar sem Vilhjálmur skirrist ekki við að taka afstöðu til
þeirra málefna sem hann fjallar um geta skrif hans orðið óþrjótandi
rifrildisefni! Þótt ég sé ef til vill of oft sammála höfundi til að geta talist
verðugur andstæðingur mun ég samt í framhaldinu reyna að taka áskor-
un hans og grafa upp stríðsöxina þar sem þess er nokkur kostur. I þriðja
hluta reifa ég þannig annað þeirra tveggja atriða þar sem breiðastur
bekkur er milli sjónarmiða okkar Vilhjálms, afstöðuna til svokallaðra
líknardrápa; hinu meginágreiningsefninu hef ég þegar gert skil á öðrum
stað og orðlengi ekki frekar hér.4 I öðrum og fjórða hluta blæs ég hins
vegar að kolum sem ekki skapa sömu glóð og líknardrápin en þar sem
umræða um ólíka sýn okkar á velferðarhugtakið, og önnur því tengd,
kann að auðvelda lesandanum að móta eigin afstöðu.
Áður en að þessu kemur get ég ekki stillt mig um að geta fjögurra
dæma til sannindamerkis um hin fjölmörgu viðfangsefni sem Vilhjálmur
3 Rxtur og vœngir I. Mxlt og ritað frá askuárum til æviloka (Reykjavík: M.A.
stúdentar 1962, 1992), bls. 98.
4 Eg á við drög Vilhjálms að lausn á forgangsröðunarvanda í heilbrigðisþjón-
ustu (í kafla 63-6.6) en þar sækir hann í smiðju þeirra erlendu fræðimanna
sem mest hafa skotið öldruðu fólki skelk í bringu og ekki alveg ófyrirsynju.
Vilhjálmur leggur til „lífskostakvarða“ sem að mínum dómi mismunar fólki á
ólíkum aldursskeiðum (einkum hinum háöldruðu). Sjá ritgerð mína, „Hverjir
eiga að bíta við útgarðana? Um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu",
Lœknablaðið 81/10 (1995).