Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Síða 46

Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Síða 46
Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 201042 Heimildir Aðalsteinn Guðmundsson, Sigurður Helgason og Björn Guðbjörnsson (2002). Forvarnir og meðferð beinþynningar af völdum sykurstera. Klínískar leiðbeiningar. Læknablaðið, 88, 101­ 7. Björn Guðbjörnsson (2002). Beinþéttnimælingar og gildi þeirra. Vörðuð leið til betri heilsu – afmælisrit Bæklunardeildar FSA, 16­17. Burke, S. (2001). Boning up on osteoporosis. Nursing, 31 (10), 36­43. Cooper, C., Atkinson, E.J., O´Fallon, W.M., og Melton, L.J. (1992). Incidence of clinically diagnosed vertebral fractures. A population based study in Rochester, Minnesota, 1985­ 1989. Journal of Bone and Mineral Research, 7, 221­7. Cummings, S.R., Black, D.M., Nevitt, M.C., Browner, W., Cauley, J., Ensrud, K., o.fl. (1993). Bone density at various sites for pre­ diction of hip fractures. Lancet, 341, 72­75. FRAX. Áhættureiknir fyrir brotaáhættu. Sótt 23. október 2008 á http://www.shef.ac.uk/FRAX/ index.htm. Gunnar Sigurðsson (2001). Greining á beinþynn­ ingu meðal aldraðra. Læknablaðið, 87, 259­ 264. Johnell, O., og Kanis, J. (2005). Epidemiology of osteoporosis fractures. Osteoporosis International, 16, 83­7. Jón Torfi Halldórsson, Þorvaldur Ingvarsson og Björn Guðbjörnsson (2003). Aldursstöðluð beinbrotatíðni í Eyjafirði. Læknablaðið (Vísindaþing Félags íslenskra skurðlækna), 5, 404. Jonsson, B.Y., Siggeirsdottir, K., Mogensen, B., Sigvaldason, H., og Sigurðsson, G. (2004). Fracture rate in a population­based sample of men in Reykjavik. Acta Orthopaedica Scandinavica, 75 (2) 195­200. Kanis, J.A., Johnell, O., Johanson, H., De Laet, C., Eisman, J.A., Fujiwara, S., o.fl (2005a). Smoking and fracture risk: A meta­analysis. Osteoporosis International, 16 (2), 155­162. Kanis, J.A., Johanson, H., Oden, A., De Laet, C., Eisman, J.A., Pols, H., o.fl. (2005b). Alcohol intake is a risk factor for fracture. Osteoporosis International; 16 (7), 737­742. Kolbrún Albertsdóttir (2007). Lífsgæði íslenskra kvenna með samfallsbrot í hrygg. Óbirt meist­ araritgerð: Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands. Kolbrún Albertsdóttir og Björn Guðbjörnsson (2008). Beinþynning og lífsgæði. Öldrun, 27 (2), 5­13. Landlæknisembættið (2003). Klínískar leiðbein- ingar um beinþynningu. Sótt 10. desember 2009 á http://www.landlaeknir.is/template1. asp?pageid=785. Lemke, D.M. (2005). Vertebroplasty and kypho­ plasty for treatment of painful osteopo­ rotic compression fractures. Journal of the American Academy of Nurse Practiotioners, 17 (7), 268­276. Lips, P., og van Schoor, N.M. (2005). Quality of life in patients with osteoporosis. Osteoporosis International, 16, 447­455. Poór, G., Atkinson, E.J., O’Fallon, W.M., og Melton, L.J. III. (1995). Determinants of reduced survival following hip fractures in men. Clinical Orthopedic and Related Research, 319, 260­265. Qaseem, A., Snow, V., Shekelle, P., Hopkins, R. yngri., Forciea, M.A., og Owens, D.K. (2008). Screening for osteoporosis in men: A clinical practice guideline from the American College of Physicians. Annals of Internal Medicine, 148 (9), 680­684. Sambrook, P., og Cooper, C. (2006). Osteoporosis. Lancet, 367, 2010­18. Werner, P. (2005). Knowledge about osteopo­ rosis: Asessment, correlates and outcomes. Osteoporosis International, 16, 115­127. WHO. Technical Report Series 921 (2003). Prevention and management of osteoporosis. Report of a WHO scientific group. Sótt 12. nóvember 2008 á http://www.who.int/book­ orders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan= 1&codcol=10&codcch=921#. Tafla 3. Lyfjameðferð við beinþynningu. Lyfjaflokkur Verkunarmáti Helstu áhrif Helstu lyf Hvernig gefið Helstu annmarkar Hormóna­ uppbótarmeðferð Hægir á beinniðurbroti árin eftir tíðahvörf. Færri brot meðan á meðferð stendur. Mörg hormónalyf eru til fyrir konur. Testósterón fyrir karla. Í töflum, plástri og skeiðarstílum. Í sumum tilfellum sprautur. Langtímahormónameðferð hefur ýmsar aukaverkanir (sjá nánar landlaeknir.is). SERM Örvandi áhrif á östrógenviðtaka í beinum líkt og af kvenhormónum en hafa ekki áhrif á leg og brjóst. Fækkar aðallega samfallsbrotum. Raloxifen (Evista®) Í töflum. Veldur aukinni hættu á blóðsegamyndun. Bisfosfónöt Hindra niðurbrot beins með að hægja á virkni beinbrjóta. Aukinn beinmassi. Alendronat® Fosamax® Fosavance® Optinate® Bonviva®. Aklasta® Töflur fyrir daglega notkun eða ein tafla á viku: Alendronat®, Fosamax®, Fosavance®, Optinate®. Mánaðartafla: Bonviva®. Til inngjafar í æð á 3 mánaða fresti (Bonviva®) eða á 12 mánaða fresti með lyfjainnrennsli (Aklasta®). Fylgja þarf ákveðnum reglum og varkárni við inntöku til að fyrirbyggja aukaverkanir á vélinda og til að tryggja frásog. Kalkhormón: Paratýrín Calsitónín Auka virkni beinbyggja og hemja verkun beinbrjóta. Auka beinmassa og þykkja beinskel. Forsteo® Miacalcic® Gefið daglega með sprautupenna undir húð. Nefúði eða dælt undir húð eða í vöðva. Aðeins til í sprautuformi. Meðferðartími takmarkaður við tvö ár. Takmarkaðar rannsóknar­ niðurstöður og dýrt. Strontíum Dregur úr niðurbroti og auka beinnýmyndun. Eykur beinmassa. Protelos® Duftskammtar til blöndunar í vökva. Erfiðleikar við blöndun og skömmtun. Alendronat Actavis – 70 mg Alendronat Actavis 70mg, tö ur. Virk innihaldsefni og styrkleikar: Hver ta a inniheldur jafngildi 70mg af alendrónsýru. Ábendingar: Meðferð við bein- þynningu eftir tíðahvörf. Alendrónsýra dregur úr hættu á hryggliða- og mjaðmarbrotum. Skammtar og lyagöf: 70mg ta a 1 sinni í viku. Til að tryggja fullnægjandi frásog alendrónats þarf að: Taka Alendronat Actavis 70mg að morgni, a.m.k. 30 mín. áður en fæðu eða drykkjar er neytt og önnur lyf eru tekin og eingöngu með venjulegu drykkjarvatni. Til að ýta fyrir að lyð berist niður í maga og draga úr líkum á staðbundinni ertingu og ertingu í vélinda eða aukaverkunum: Ætti aðeins að taka Alendronat Actavis 70mg að morgni dags, eftir að farið er á fætur, og þá með fullu glasi af vatni (a.m.k. 200ml). Sjúklingar eiga að gleypa Alendronat Actavis 70 mg tö una í heilu lagi. Sjúklingar eiga ekki að mylja eða tyggja tö urnar og ekki skal láta þær leysast upp í munni vegna hættu á sáramyndunum í munnkoki. Ættu sjúklingar ekki að leggjast niður fyrr en eftir að þeir hafa neytt fyrstu fæðu dagsins, en það ætti að vera a.m.k. 30 mín. eftir að ta an er tekin. Ætti hvorki að taka Alendronat Actavis 70mg fyrir svefn né áður en farið er á fætur að morgni. Sjúklingar ættu að fá kalk og D-vítamín ef ekki er nægjanlegt magn af því í fæðunni. Notkun hjá öldruðum: Aldur hafði hvorki áhrif á virkni né öryggi alendrónats í klínískum rannsóknum. Það er því ekki þörf á að breyta skömmtum fyrir aldraða. Skert nýrnastarfsemi: Ekki þarf að breyta skömmtum fyrir sjúklinga með gauklasíunarhraða y’r 35ml/mín. Ekki er ráðlagt að nota alendrónat handa sjúklingum með gauklasíunar- hraða undir 35ml/mín., þar sem nægileg reynsla er ekki fyrir hendi. Notkun handa börnum og unglingum: Alendrónat hefur verið rannsakað hjá litlum hópi sjúklinga <18 ára með beinstökkva. Niðurstöður nægja ekki til að styðja notkun lyfsins fyrir börn eða unglinga. Notkun Alendronat Actavis 70mg til meðferðar við beinþynningu af völdum sykurstera hefur ekki verið rannsökuð. Frábendingar: Afbrigðilegt vélinda og annað sem seinkar tæmingu þess, s.s. þrenging eða vélindakrampi. Sjúklingur getur ekki setið eða staðið uppréttur í a.m.k. 30 mín. Ofnæmi fyrir einhverju innihaldsefnanna. Blóðkalsíumlækkun. Varúð: Alendrónat getur valdið staðbundinni ertingu í slímhúð efri hluta meltingar- vegarins. Þar sem sá möguleiki er fyrir hendi að undirliggjandi sjúkdómur versni, skal gæta varúðar þegar alendrónat er ge’ð sjúklingum með virka sjúkdóma í efri hluta meltingarvegar, s.s. kyngingartregðu, sjúkdóma í vélinda, bólgur í maga eða skeifugörn eða sáramyndun. Ennfremur þeim sem hafa nýlega (á síðastliðnu ári) haft alvarlega sjúkdóma í meltingarvegi s.s. ætissár eða blæðingu og þeim sem gengist hafa undir skurðaðgerð á efri hluta meltingarvegar, að undanskilinni magaportslögun. Aukaverkanir í vélinda (sem geta verið svo alvarlegar að sjúkrahúsinnlögn er nauðsynleg), s.s. vélindabólga, -sár og - eiður sem í sjaldgæfum tilvikum leiða til þrengingar í vélinda, hafa verið skráðar hjá sjúklingum í alendrónat- meðferð. Læknar ættu því að vera á verði gagnvart einkennum sem benda til áhrifa í vélinda og benda skal sjúklingunum á að hætta að taka inn alendrónat og leita til læknis ef þeir verða varir við ertingu í vélinda, svo sem kyngingartregðu, sársauka við kyngingu, verk undir bringubeini eða brjóstsviða sem fer versnandi eða hefur ekki verið til staðar áður. Hættan á alvarlegum aukaverkunum í vélinda virðist vera meiri hjá sjúklingum sem ekki taka alendrónat inn á réttan hátt og/eða halda áfram að taka alendrónat inn eftir að einkenni koma fram sem benda til ertingar í vélinda. Það er mjög mikilvægt að sjúklingar fái fullnægjandi leiðbeiningar um það hvernig beri að taka ly’ð inn og að þeir skilji þær. Upplýsa skal sjúklinga um að sé leiðbeiningunum ekki fylgt geti það aukið hættu á aukaverkunum í vélinda. Þrátt fyrir að aukin áhætta ha’ ekki komið fram í víðtækum klínískum rannsóknum hafa sjald- gæf tilfelli um sáramyndun í maga og skeifugörn verið skráð (eftir markaðssetningu), sum alvarleg og með fylgikvillum. Tilkynnt hefur verið um beindrep í kjálka sem y’rleitt tengist tanndrætti og/eða stað- bundinni sýkingu (m.a. bein- og mergbólgu) hjá krabbameinssjúklingum sem fengu m.a. bisfosfónöt, aðallega í bláæð. Margir þessara sjúklinga fengu einnig krabbameinslyœameðferð og barkstera. Einnig hefur verið tilkynnt um beindrep í kjálka hjá sjúklingum með beinþynningu sem fengu bisfosfónöt til inntöku. Íhuga á tannskoðun með viðeigandi forvarnartannlækningum áður en meðferð með bisfosfónötum hefst hjá sjúklingum með aðra áhættuþætti (t.d. krabbamein, krabbameinslyœa- meðferð, geislameðferð, barkstera, lélega munnhirðu, tannslíðursjúkdóm, reykingar). Meðan á meðferð stendur á að forðast tannaðgerðir hjá þessum sjúklingum ef hægt er. Tannaðgerð getur gert illt verra hjá sjúklingum sem fá beindrep í kjálka meðan á bisfosfónatmeðferð stendur. Ekki liggja fyrir upplýsingar varðandi sjúklinga sem þarfnast tannaðgerða sem segja til um hvort það dregur úr hættu á beindrepi í kjálka að stöðva meðferð með bisfosfónötum. Taka á mið af klínísku mati meðferðar- læknis við ákvörðun um hvað gera skuli í hverju tilviki á grundvelli mats á ávinningi/áhættu hjá hverjum sjúklingi. Bein-, lið-, og/eða vöðvaverkir hafa verið skráðir hjá sjúklingum sem taka bisfosfónöt. Samkvæmt reynslu eftir markaðssetningu lyfsins hafa þessi einkenni mjög sjaldan reynst alvarleg og/eða gert sjúkling ófæran. Tíminn sem leið fram að uppha’ einkenna var frá 1 degi til nokkurra mánaða frá uppha’ meðferðar. Einkennin hurfu hjá estum þegar meðferð var hætt. Einkennin tóku sig upp aftur hjá hluta sjúklinga við endurtekningu meðferðar með sama ly’ eða öðru bisfosfónati. Ráðleggja skal sjúklingum að gleymi þeir að taka skammt af Alendronat Actavis 70mg, skulu þeir taka 1 tö u strax morguninn eftir að þeir muna eftir því. Þeir mega ekki taka 2 tö ur sama daginn en skulu halda skal áfram að taka 1 tö u einu sinni í viku, á þeim degi sem uppha ega var valinn. Ekki er mælt með alendrónati handa sjúklingum með skerta nýrnastarfsemi þegar gauklasíunarhraði er minni en 35ml/mín. Athuga skal hvort aðrar orsakir geti verið fyrir beinþynningu en estrógenskortur og öldrun. Leiðrétta þarf blóðkalsíumlækkun áður en meðferð með alendrónati er ha’n. Einnig þarf að ná stjórn á öðrum röskunum sem hafa áhrif á efnaskipti steinefna (svo sem D-vítamínskorti og kalkvakaskorti). Hjá sjúklingum með þessar raskanir skal hafa eftirlit með kalki í sermi og einkennum blóðkalsíumlækkunar meðan á meðferð með Alendronat Actavis 70mg stendur. Þar sem alendrónat tekur þátt í að auka steinefni í beinum, getur komið fram lækkun í styrk kalks og fosfats í sermi, sérstaklega hjá sjúklingum sem taka sykurstera þar sem frásog kalsíums getur hafa minnkað. Venjulega er lækkunin minniháttar og einkennalaus. Í sjaldgæfum tilfellum hefur þó verið tilkynnt um blóðkalsíumlækkun með einkennum, sem hefur í stöku tilfellum reynst alvarleg, og kemur oftast fram hjá sjúklingum sem eru sérlega móttæki- legir (hafa t.d. kalkvakaskort, D vítamínskort og minnkað kalkfrásog). Það er sérstaklega mikilvægt að tryggja að sjúklingar sem taka sykurstera fái nægilegt kalk og D-vítamín. Tilkynnt hefur verið um álagsbrot (brot vegna lélegrar beingerðar í nærenda lærleggs hjá sjúklingum sem hafa verið meðhöndlaðir með alendrónsýru í langan tíma (tími frá frá uppha’ meðferðar að broti í meirihluta tilfella var á bilinu 18 mán. til 10 ár). Brotin komu fram eftir minniháttar áverka eða án áverka og sumir sjúklingar fengu verki í lærin, oft tengt sýnilegum merkjum um álagsbrot við myndgreiningu, vikum eða mánuðum áður en algert lærleggsbrot kom í ljós. Brotin voru oft beggja vegna, því er mikilvægt að lærleggurinn sé skoðaður hinum megin (contralateral) hjá sjúklingum sem hafa verið meðhöndlaðir með bisfosfónati og orðið fyrir lærleggsbroti. Einnig hefur verið tilkynnt um að þessi brot grói illa. Mælt er með því að hætta bisfosfónat meðferð hjá sjúklingum með álagsbrot, háð mati á ástandi sjúklings, byggt á einstaklingsbundnu mati á ávinningi/áhættu. Milliverkanir: Mjög líklegt er að matur og drykkur (þ.á m. sódavatn), kalk, sýrubindandi lyf og önnur lyf til inntöku tru i frásog alendrónats, sé það tekið inn samtímis. Því eiga sjúklingar að láta líða a.m.k. 30 mín. frá því að þeir taka alendrónat, þar til þeir taka önnur lyf. Ekki er búist við neinum öðrum milliverkunum sem hafa klíníska þýðingu. Sumir sjúklinganna í klínískum rannsóknum fengu estrógen (í leggöng, um húð eða til inntöku) á meðan þeir tóku alendrónat. Engar aukaverkanir komu fram í tengslum við þessa samhliða meðferð. Þó að ekki ha’ verið gerðar sérstakar rannsóknir á milliverkunum var alendrónat notað samhliða œölda annarra algengra lyœa í klínískum rannsóknum, án nokkurra klínískra einkenna um aukaverkanir. Þar sem tengsl eru á milli ertingar í meltingarvegi og bólgueyðandi gigtarlyœa sem ekki eru sterar (NSAID), skal fara varlega í að nota þess konar lyf samhliða alendrónati. Meðganga og brjóstagjöf: Ekki skal nota Alendrónat á meðgöngu. Fullnægjandi upplýsingar um notkun alendrónats á meðgöngu liggja ekki fyrir. Dýrarannsóknir benda ekki til beinna skaðlegra áhrifa á meðgöngu, fósturvísis-/fósturþroska eða þroska eftir fæðingu. Þegar alendrónat var ge’ð rottum á meðgöngu olli það er’ðleikum við got í tengslum við lágt kalkgildi í blóði. Ekki er vitað hvort alendrónat skilst út í brjóstamjólk kvenna. Því eiga konur með börn á brjósti ekki að nota alendrónat. Akstur og notkun véla: Engar rannsóknir hafa verið gerðar til að kanna áhrif lyfsins á hæfni til aksturs eða notkunar véla. Samt sem áður geta ákveðnar aukaverkanir sem tilkynnt hefur verið um við notkun alendrónsýru haft áhrif á hæfni sjúklinga til aksturs eða stjórnunar véla. Viðbrögð einstaklinga við alendrónsýru geta verið mismunandi. Aukaverkanir: Algengar: (≥1/100, <1/10): Höfuðverkur, kviðverkir, meltingartru anir, hægðatregða, niður- gangur, vindgangur, vélindasár, kyngingartregða, þaninn kviður, súrt bak æði og verkur í stoðker’ (beinum, vöðvum eða liðum). Sjaldgæfar: (≥1/1.000, <1/100): Ógleði, uppköst, magabólga, vélindabólga, eiður í vélinda, sortusaur, útbrot, kláði og roðaþot. Mjög sjaldgæfar (≥1/10.000, <1/1.000): Ofnæmisviðbrögð, þ.m.t. ofsakláði og ofsabjúgur blóðkalsíumlækkun með einkennum oft hjá sjúklingum sem eru sérstaklega viðkvæmir, æðahjúpsbólga, hvítuhýðisbólga, grunn hvítuhýðis- bólga, þrenging í vélinda, sár í munnkoki, ætissár í efri hluta meltingarvegar. Tilkynnt hefur verið um beindrep í kjálka hjá sjúklingum sem eru í bisfos- fónatmeðferð. Meirihluti tilfellanna tengdist krabbameinssjúklingum, en slík tilfelli komu einnig fram hjá sjúklingum í meðferð við beinþynningu. Beindrep í kjálka verður aðallega í kjölfar tanndráttar og/eða staðbundinnar sýkingar (þ.á m. bein- og mergbólgu). Krabbamein, krabbameinslyœameðferð, geislameðferð, barksterar og léleg tannhirða og reykingar eru einnig áhættuþættir; miklir verkir í stoðker’. Álagsbrot í nærenda lærleggs. Skammvinnra einkenna hefur skyndilega orðið vart (vöðvaþrauta, lasleika og örsjaldan hita), oftast þegar meðferð er ha’n. Koma örsjaldan fyrir (<1/10.000): Einstök tilvik um alvarleg húðeinkenni, þ.á m. Stevens-Johnson heilkenni og drep í húðþekju. Eftir markaðssetningu hafa eftirfarandi aukaverkanir verið skráðar (tíðni er ekki þekkt): Svimi, sundl, liðbólga, þróttleysi, útlimabjúgur og bragðskynstru un. Pakkningar og hámarksverð í smásölu (1. mars 2010): Tö ur: 70 mg ,12 stk.: 6.747 kr. Afgreiðslutilhögun: R Greiðsluþátttaka: E Markaðsley‚sha‚: Actavis Group PTC ehf, desember 2009. H V ÍT A  H Ú S I�  /  S ÍA  /  A C TA V IS  9 0 1 1 1 2

x

Tímarit hjúkrunarfræðinga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit hjúkrunarfræðinga
https://timarit.is/publication/1159

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.