Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Qupperneq 61

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 2010 57
Ritrýnd fræðigrein
Áhugavert er að bera saman niðurstöður úr þessari rannsókn
við niðurstöður tveggja íslenskra rannsókna á öldruðum
sem bjuggu heima þar sem notað var matstækið RAI­HC.
Annars vegar nutu þátttakendur þjónustu heimahjúkrunar
(N=257) (Anna Birna Jensdóttir o.fl., 1999) og hins vegar var
um að ræða rannsókn á langlífum Íslendingum (N=539) (Hlíf
Guðmundsdóttir, 2004).
Við mat á ADL­færni þeirra sem bíða hvíldarinnlagnar mátti
sjá að böðun var það verk sem flestir þurfa aðstoð við en
enginn var sjálfbjarga með böðun og flestir þurftu mikla aðstoð.
Einungis þriðjungur hópsins var sjálfbjarga við að klæða sig og
sinna eigin hreinlæti og rúmur helmingur við að fara á salernið.
Bæði í niðurstöðum rannsóknar Hlífar Guðmundsdóttur (2004)
og Önnu Birnu Jensdóttur og félaga (1999) kom í ljós að
það verk sem flestir áttu erfitt með, var að baða sig sjálfir. Í
samanburði við báðar þessar rannsóknir var sjálfsbjargargeta
þeirra sem voru á biðlista eftir hvíldarinnlögn töluvert lakari
en meðal hinna hópanna. Í 70% tilfella þurftu þeir sem
nutu heimahjúkrunar aðstoð við böðun (Anna Birna Jensdóttir
o.fl., 1999) en 41% heilbrigðra aldraðra (Hlíf Guðmundsdóttir,
2004). Aðrar rannsóknir hafa sýnt að böðun, persónulegt
hreinlæti, geta til að klæða sig og salernisnotkun eru þeir þættir
sjálfsumönnunar sem fyrst fara þegar sjálfsbjargargetan skerðist
(Morris o.fl., 1999; Sigrún Bartmarz, 2006). Þegar skoðuð var
geta til flóknari athafna daglegs lífs (IADL) voru fæstir algerlega
sjálfbjarga með máltíðir, heimilisstörf, lyfjanotkun, ferðir, innkaup
og fjármálaumsýslu en þessar athafnir krefjast töluverðrar
líkamlegrar og andlegrar færni. Enginn þátttakenda ók bíl og
fæstir gátu nýtt sér almenningssamgöngur. Þeir voru því að
mestu upp á aðra komnir með ferðir milli staða. Við samanburð
á íslensku rannsóknunum sést að skerðing á sjálfsbjargargetu
við ADL og IADL fylgir sama mynstri. Það er umhugsunarvert
að helmingur þátttakenda bjó í húsnæði þar sem ekki var gott
aðgengi fyrir fólk með hreyfiskerðingu. Í okkar rannsókn töldu 7
af 24 hinna öldruðu sig vera við lélega heilsu en það var töluvert
minni hluti en í rannsókn Önnu Birnu Jensdóttur og félaga
(1999) þar sem 47% álitu heilsufar sitt lélegt. Þessi munur á
niðurstöðum kemur á óvart þar sem sjálfsbjargargeta var mun
minni meðal þeirra sem biðu hvíldarinnlagnar. Við mat á eigin
heilsu vegur hreyfigeta þungt því skerðing á henni hefur áhrif á
sjálfstæði og sjálfræði fólks (Gama o.fl., 2000).
Meðal þess hóps, sem bíður eftir hvíldarinnlögn, hafði
aðeins helmingurinn fulla stjórn á þvagi. Rannsóknir hafa
sýnt fylgni milli þvagleka og annarra heilsufarsvandamála,
svo sem minnkaðrar hreyfigetu, fleiri sjúkrahúsinnlagna,
þvagfærasýkinga, þrýstingssára og þunglyndis (Zarowitz og
Ouslander, 2006). Ekki var algengt meðal einstaklinga í
þessum hópi að hafa ekki stjórn á hægðum enda hefur verið
sýnt fram á að þar sem slík vandamál eru til staðar meðal
einstaklinga sem búa heima geta þau verið óbærileg fyrir
aðstandendur sem annast þann aldraða og aukið þörf fyrir
formlegan stuðning (Nakanishi o.fl., 1999).
Notkun svefnlyfja og geð­ eða þunglyndislyfja var algeng
meðal þeirra sem biðu eftir hvíldarinnlögn. Fjöllyfjanotkun var
algeng meðal hinna öldruðu og tók helmingur þeirra tíu eða
fleiri lyf sem er mjög hátt hlutfall samanborið við lyfjanotkun
aldraðra almennt (Kaufman o.fl., 2002). Hjá Önnu Birnu
Jensdóttur og félögum (1999) tóku 35% þátttakenda níu
lyf eða fleiri. Bent hefur verið á að mikil lyfjanotkun geti átt
þátt í heilsufarsvandamálum aldraðra, eins og byltum, minni
hreyfifærni, skertri vitrænni getu og óráði og skerði þar af
leiðandi lífsgæði þeirra (Ólafur Samúelsson o.fl., 2000).
Vitræn geta til ákvarðanatöku við daglegar athafnir var skert hjá
stórum hluta þeirra sem biðu hvíldarinnlagnar og hafði tæplega
helmingi farið aftur síðustu mánuðina. Átján þátttakendur
af 24 voru með minnisvandamál og þurftu af þeim sökum
mikinn stuðning og eftirlit frá aðstandendum. Í rannsókn Önnu
Birnu Jensdóttur og félaga (1999) var hlutfallið aftur á móti
mun lægra því þar áttu einungis um 40% við minnisvanda
að etja. Nauðsynlegt er að skoða vísbendingar um andlega
vanlíðan því það er alvarlegt ástand að búa stöðugt við slíkt
og eykur líkur á öðrum sjúkdómum (Morris o.fl., 2003). Andleg
vanlíðan á borð við kvíða og depurð var algeng meðal þeirra
sem biðu hvíldarinnlagnar en þekkt er að þunglyndi getur
leitt af sér líkamlega vanlíðan og dregið úr virkni einstaklings
(Ugarriza, 2002). Meðal aldraðra er þunglyndi almennt 8–15%
(Coperland o.fl., 1999) en meðal aldraðra á sjúkrahúsum og
hjúkrunarheimilum er þunglyndi algengara, allt upp í 45%
(Lebowitz o.fl., 1997). Minnisskerðing, þunglyndi og kvíði hjá
þeim sem bíða eftir hvíldarinnlögn er þess vegna nær því
sem gerist meðal íbúa hjúkrunarheimila en aldraðra almennt.
Það voru hins vegar aðeins 6­20% einstaklinga, sem nutu
heimaþjónustu, sem fundu fyrir einkennum depurðar og kvíða
(Anna Birna Jensdóttir o.fl., 1999).
Velta má fyrir sér hvað sé orsök og hvað afleiðing varðandi
einangrun, einmanaleika og þunglyndi. Þunglyndur einstaklingur
dregur sig í hlé og á í minni félagslegum samskiptum en
slíkt leiðir til einangrunar og einmanaleika. Leiða má að því
líkur að einstaklingur, sem einangrast vegna heilsufars eða
félagslegra aðstæðna, finni fyrir einmanaleika og depurð.
Því er mikilvægt að komast að því hvort einmanaleikinn er
af tilfinningalegum eða félagslegum toga (Ekwall o.fl., 2005).
Með hrakandi heilsu getur fólk átt erfiðara um vik í félagslegum
samskiptum. Ekwall og félagar (2005) benda á að mikilvægt sé
að hjúkrunarfræðingar finni þá einstaklinga sem eiga fáa að og
eiga á hættu að finna fyrir einmanaleika, til að aðstoða þá við
að efla félagslega þátttöku.
Nánast allir í okkar rannsókn nutu einhverrar aðstoðar frá
óformlegum stuðningsaðilum og fundu flestir fyrir miklum
stuðningi frá fjölskyldu sinni. Helmingur þessa hóps þarfnaðist
stuðnings og eftirlits allan sólarhringinn. Braithwaite
(1998) komst að þeirri niðurstöðu í rannsókn sinni að
umönnunarbyrði aðstandenda væri meiri þegar um væri að
ræða heilabilunarsjúkdóm eða afleiðingar heilablóðfalls. Í okkar
rannsókn fékk aðeins rúmur helmingur heimahjúkrun þrátt fyrir
mikla þörf fyrir aðstoð. Þegar litið er til þess að 16 af 24 hinna
öldruðu hafði farið aftur í ADL­færni og heildarumönnunarþörf
hafði aukist í yfir helmingi tilfella síðustu mánuði má velta því