Morgunblaðið - 24.09.2015, Blaðsíða 86

AF BÓKUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Á undanförnum árum hef ég eytt
umtalsverðum tíma í sérviskuleg
ljósmyndaverkefni þar sem ég feta
í fótspor löngu látinna listamanna
sem hafa unnið að verkum sínum
víða um land. Við undirbúninginn
hef ég legið í allrahanda bókum og
gögnum og sumt af því hef ég tekið
með á flakkið, hef fyllt bílinn af
ljósmynda- og viðlegubúnaði,
skissubókum og einnig bókum með
verkum þessara listamanna, bókum
um þá, landakortum, Árbókum FÍ,
og sumum hefur þótt furðulegt að
sjá að ég tek stundum líka með mér
bækur um kirkjur.
Og þessar bækur um kirkj-
urnar hafa líka reynst þarfaþing,
mikilvæg uppspretta allskyns fróð-
leiks sem ég hef getað nýtt til
gagns. Til að mynda dvaldi breski
myndlistarmaðurinn W.G. Coll-
ingwood (1854-1932) sem ég vann
með um nokkurra ára skeið, iðu-
lega hjá prestum á ferðum sínum
um landið sumarið 1897. For-
vitnilegt var að lesa um þá kirkju-
staði og kirkjurnar sem þar standa
og stóðu þegar hann var þar á ferð.
En bækurnar um kirkjurnar
hafa ekki einungis nýst mér bein-
línis við vinnu, heldur hefur verið
ánægjulegt og gefandi að ganga í
gamlar kirkjur með bækurnar og
geta lesið og fræðst um bygging-
arnar, hönnun þeirra og sögu,
minningarmörk, altaristöflur og
aðra merka kirkjugripi.
Metnaðarfull útgáfa
Á dögunum komu út 24. og 25.
bindi í þessari glæsislegu og merku
ritröð, Kirkjur Íslands. Aðstand-
endur eru þeir sömu og lögðu upp í
útgáfuævintýrið af miklum metnaði
fyrir fimmtán árum: Þjóðminjasafn
Íslands, Minjastofnun Íslands, Bisk-
upsstofa og Hið íslenska bók-
menntafélag. Og ritstjórarnir sem
halda tryggilega utan um verkið
eru enn þeir Þorsteinn Gunnarsson
og Jón Torfason.
Í þessum nýjustu bindum
Kirkna Íslands er haldið austur á
land og fjallað um þrettán friðaðar
kirkjur í Múlaprófastsdæmi; í hinu
fyrra er sagt frá kirkjum norðan
Lagarfljóts, Áskirkju, Eiríksstaða-
kirkju, Hofskirkju í Vopnafirði,
Hofteigskirkju, Kirkjubæjarkirkju,
Skeggjastaðakirkju og Vopnafjarð-
arkirkju. Í seinna bindinu er litið til
kirkna sunnan fljóts: Bakkagerð-
iskirkju, Eiðakirkju, Hjaltastaða-
kirkju, Klyppstaðarkirkju, Seyðis-
fjarðarkirkju og Þingmúlakirkju.
Nokkrir höfundar koma að
hverjum kafla, allt sérfræðingar á
sínu sviði, og þá er veigamikill þátt-
ur í þessum bókum nákvæmar ljós-
myndir af byggingunum og öllum
þessum gripum. Í þessum bindum,
eins og í mörgum hinum fyrri, á
Ívar Brynjólfsson heiðurinn af ljós-
myndunum og leysir verkefnið
listavel. Þá er vert að geta vand-
virknislegra uppdráttanna af bygg-
ingunum sem arkitektanemar
mældu upp og teiknuðu undir leið-
sögn kennara síns, Paul Neder-
gaard Jensen.
Athyglisverð menningarhús
Ég lít fyrst og fremst á þessar
gömlu kirkjur sem áhugaverð
menningarhús út um landið, hús
sem fara vel í landslagi og bæjum,
og fela oft áhugaverð listaverk sem
mig langar til að skoða – og hafa
líka stundum falið önnur og eldri
verk sem nú eru varðveitt í söfnum
en eru engu að síður til umfjöllunar
í bókunum. Kirkjurnar eru líka
samkomuhús þjóðarinnar, staðir
þar sem samfélagið og fjölskyldur
koma saman á mikilvægum stund-
um og það má finna fyrir því þegar
stigið er inn í þær og þögnina sem
þar ríkir, þögnina sem á heitum
sumardögum er oft rofin af suði
flugna sem einhverra hluta vegna
fylla oft gluggakistur kirkna til
sveita, lifandi og dauðar. Og sem
betur fer hafa kirkjugarðarnir við
þær sjaldnast verið sléttaðir; það
þykir mér ömurleg framkvæmd og
óvirðing við þá sem í þeim hvíla.
Líklega eru þeir sléttaðir til að
gera jarðneskum sláttumönnum
auðveldara fyrir; ég vorkenni þó
engum að þurfa að beita orfi og ljá
eða bensíndrifnu vélorfi við slátt á
ójöfnum leiðum þar sem undir hvíla
forfeðurnir, oft maður ofan á
manni.
Á liðnu sumri fór ég í nokkrar
ferðir austur í Vopnafjörð og þá
hefði verið gaman að vera búinn að
lesa þessar nýjustu bækur og hafa
þær við höndina við að skoða til að
mynda Hofskirkju og Vopnafjarð-
arkirkju, þar sem forvitnilega gripi
er að finna. Þær verða í næstu ferð.
Héruð landsins eru ólík og um
leið umhverfi gamalla kirkna. Við
margar í þessum nýju heftum er
æði strjálbýlt. Hér er til að mynda
Klyppstaðarkirkja í Loðmundar-
firði þar sem enginn býr lengur en
þetta er falleg kirkja sem situr lag-
lega innarlega í einstökum firði og
gaman er að heimsækja, og þar eru
til að mynda einungis tvö minning-
armörk í kirkjugarðinum.
Önnur áhugaverð kirkja sem
virðist standa ein í tilkomumikilli
náttúru er Eiríksstaðakirkja við
Jökulsá á Dal, önnur elsta stein-
steypukirkja á Austurlandi, reist
1913, fallega látlaus. Í henni er nú
óvenjuleg altaristafla eftir Jóhann
Briem frá árinu 1954 en áður var í
henni eitt af mínum eftirlætis
trúarlegu verkum í Þjóðminjasafn-
inu, olíumálverk á tré eftir Jón
Hallgrímsson frá 1794.
Kirkjurnar setja svip á landið,
þær eru mikilvægur hluti af sögu
hvers héraðs og með bækur úr rit-
röðinni Kirkjur Íslands í höndum
getur gesturinn fengið enn meira
en ella út úr heimsókn í þessu lát-
lausu og oft fallegu menningarhús.
Gefandi að ganga í gamlar kirkjur
Ljósmyndir/Ívar Brynjólfsson
Eyðifjörður Hin látlausa Klyppstaðarkirkja í Loðmundarfirði, byggð 1895, hefur haldið formi sínu óbreyttu.
Óvenjuleg Altaristöfluna í Vopna-
fjarðarkirkju málaði Jóhannes
Sveinsson Kjarval árið 1916.
» Og sem betur ferhafa kirkjugarðarnir
við þær sjaldnast verið
sléttaðir; það þykir mér
ömurleg framkvæmd og
óvirðing við þá sem í
þeim hvíla.
Veglegar Í 24. og 25. bindi Kirkna
Íslands eru kirkjur á Austurlandi.
86 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2015
Strandgötu 24 – 220 Hafnarfjörður
Sími 565 4100 - www.nyform.is
Eldhúsborð og stólar teg. Kelly Komnir aftur margir litir Borðstofuhúsgögn teg. Amadeus
1 Teg. Giulia 3 – 1 – 1
Opið virka daga kl. 10–18
Laugardaga kl. 11–15
Erum á Strandgötu 24, Hafnarfirði
Í tilefni af útkomu bókarinnar Gull-
foss. Mødet mellem dansk og is-
landsk kultur i 1900-tallet verður
haldið málþing í fyrirlestrarsal
Landsbókasafns Íslands í Þjóð-
arbókhlöðu, 2. hæð, í dag milli kl.
16 og 17.
Frummælendur eru Auður
Hauksdóttir prófessor í dönsku,
Guðmundur Jónsson prófessor í
sagnfræði, Íris Ellenberger sagn-
fræðingur, Þóra Ellen Þórhalls-
dóttir prófessor og Björg Sørensen
listakona. Fundarstjóri er Sigurður
Pétursson lektor emeritus.
Málþingið er opið öllum. Léttar
veitingar bornar fram í boði danska
sendiráðsins að lokinni dagskrá.
„Í bókinni Gullfoss. Mødet mel-
lem dansk og islandsk kultur i
1900-tallet er kastljósinu beint að
Dönum búsettum á Íslandi og
dönskum áhrifum á íslenskt sam-
félag og menningu á 20. öld. Fjallað
er um hvernig Danir aðlöguðust ís-
lensku mannlífi, hvernig þeir héldu
sínum menningareinkennum og
höfðu áhrif á íslenska menningu,
viðskiptalíf og samfélag. Einnig er
fjallað um áhrif dönskunnar á Ís-
landi og málið sem Danirnir töluðu.
Þá hefur bókin að geyma grein um
hvernig Ísland birtist í skrifum
danskra rithöfunda,“ segir m.a. í
tilkynningu.
Bókin er afrakstur af rannsókna-
samstarfi stofnana í Háskóla Ís-
lands og Kaupmannahafnarhá-
skóla. Í henni eru níu greinar eftir
sjö höfunda: Auði Hauksdóttur,
Christinu Folke Ax, Guðmund Jóns-
son, Írisi Ellenberger, Erik Skyum-
Nielsen, Sigurð Pétursson og Þóru
Björk Hjartardóttur. Formála að
bókinni rita Vigdís Finnbogadóttir
og Jørn Lund, en auk þess er ítar-
legur yfirlitskafli um rannsóknir á
samskiptasögu landanna.
Danir á Íslandi
Gleðistund Søren Møller Christensen útgefandi ásamt ritstjórum bók-
arinnar, Erik Skyum-Nielsen, Auði Hauksdóttur og Guðmundi Jónssyni.