Þjóðmál - 01.03.2012, Side 24

Þjóðmál VOR 2012 23
Íslendingar bjuggu við það í aldanna rás að landfræðileg einangrun tryggði
öryggi fyrir afskiptum stríðandi þjóða .1
Sem fullvalda ríki árið 1918 lýstu Íslend­
ingar yfir ævarandi hlutleysi til áréttingar
stöðu landsins . Síðustu tengslin við
Danmörku voru enn við lýði þegar stríð
braust út 1939 . Yfirlýst hlutleysi Dana var
til einskis og Þjóðverjar hernámu landið
1940 . Íslendingar biðu í ugg og ótta þess sem
verða vildi, sem er höfundinum sterklega í
barnsminni . Að því kom að morgni 10 . maí
1940 að einangrunin var rofin fyrir fullt og
allt . Breski tundurspillirinn HMS Berwick
sigldi inn á ytri höfnina í Reykjavík og á
land gekk lið úr Royal Marines sem hernam
borgina . Ægilegar þóttu okkur drunur
sjóflugvélar af Walrus­gerð sem hringsólaði
yfir hálfruglaðri Reykjavík . Flugvélar voru
ennþá nær óþekkt fyrirbæri enda af að státa
aðeins litlum grasflugvelli í Vatnsmýrinni .
Athyglin beindist að umsvifum hermanna
sem óðum voru að koma sér fyrir eða hand­
1 Stuðst er við ritgerð höfundar, At a Crossroads —
Iceland´s Defence and Security Relations 1940–2011,
sem birt var á vefsíðu Alþjóðamálastofnunar Há skóla
Ísland og nokkuð stytt á vefsíðu Strategic Studies
Institute, U .S National Army War College .
taka nokkra hérstadda Þjóðverja, þeirra
á meðal SS­foringjann, konsúl þeirra, í
Túngötu . Nú var því greinilega lokið að
Reykjavík væri róleg og hljóðlát borg . Af
stríðinu stafaði ógn sem varð daglegt um­
hugsunarefni . Fljótlega voru komnir 25 .000
breskir og kandadískir hermenn sem byggja
þurfti yfir braggana sem risu hvarvetna .
Vorið 1941 stendur stríðsrekstur Breta
illa og þeim ber brýn nauðsyn til að losa
her liðið frá Íslandi . Eftir samn inga viðræður
Churchills við Roosevelt og íslenskra
stjórn valda við Bandaríkin taka Banda­
ríkja menn við vörnum Íslands . Í júlí 1941
kemur 6 . herfylki landgönguliðs bandaríska
flotans til Reykjavíkur . Her mann Jónasson
forsætis r áðherra kunn gerir samn ing um
varnir Íslands . Þar er gert ráð fyrir að her­
menn irnir hverfi frá Íslandi í stríðslok .
Það varð þó ekki í raun fyrr en 65 árum
síðar, árið 2006 . En í júlí 1941 eru Banda­
ríkin ekki stríðsaðili . Varð þessi her seta á
stríðssvæðinu sem Ísland er á, ekki upphaf de
facto þátttöku þeirra í heimsstyrjöld inni? Er
það ekki Ísland fremur en Pearl Harbor sem
á að standa á spjöldum sögunnar? Í ágúst
1941 heimsækir Churchill Ísland og kannar
breskar og amerískar liðssveitir saman í
Einar Benediktsson
Öryggi landsins