Þjóðmál - 01.03.2012, Síða 25

24 Þjóðmál VOR 2012
hersýningu . Ef til átaka hefði komið, hvað
hefðu bandarísku hersveitirnar gert?
Fyrir Íslendinga, einangraða smáþjóð,
varð heimsstyrjöldin djúptæk lífsreynsla .
Ótti fólks við þýska innrás eða loftárásir
var ekki ástæðulaus . Loftárás var gerð á
skip við Austfirði . Focke­Wulf­sprengju/
könnunarflugvélar komu yfir Reykjavík frá
Stavanger og við vælið í loftvarnaflautunum
forðaði fólk sér í loftvarnabyrgi eða kjallara
heima . Spennan var mikil þangað til flaut­
urnar blésu merkið um að hætta væri liðin hjá .
Nokkrar flugvélanna voru skotnar niður og
hvíla áhafnir þeirra í þýskum hermannagraf­
reit í Fossvogskirkjugarði . Innrásaráætlan ir
Þjóð verja, dulkóðaðar Ikarus, voru tvisvar til
athug unar af Hitler . Herafli á öflugum her­
skipa flota frá Noregi var talinn ráða vel við
það verkefni að hertaka Ísland sem m .a . yrði
í höndum austur rískra Alpahersveita . Hins
vegar treysti yfir stjórn hersins sér ekki til að
halda landinu vegna yfirburða Breta á hafinu .
Þjóðfélagið átti í samskiptum við herlið,
er taldi nær 50 .000 manns, sem voru í
senn þvinguð en einnig fagnaðarefni því
að Íslendingar vildu standa gegn Þjóð­
verjum og veita Bandamönnum liðs­
styrk . Það gerðu þeir með því að ís lenski
togaraflotinn gekk í hlut verk þess breska,
að sjá þeim fyrir ísfiski sem landað var
í Grimsby og Fleetwood . En þetta var
mikið hættuspil vegna þýsku kafbátanna
og tundurdufla og fórn Íslend inga í
manntjóni við skipskaðana mjög mikil .
Útvarpstilkynningar fyrir kvöldfréttir, um
nöfn látinna á hafinu, gátu komið hvenær
sem var . Þá unnu íslenskir fiskimenn
hetju dáðir við mannbjörg . Skallagrímur
bjargaði 353 manna breskri áhöfn 1940 og
Skaftfellingur 51 manns af löskuðum þýsk­
um kafbáti í vonskuveðri 1942 . Ísland var
Banda mönnum ómetanlegur ávinningur
í því að fá yfirráð yfir siglingaleiðum á
Norður­Atlantshafi og að hefta skipaferðir
frá norðurevrópskum höfnum . Á Íslandi
var kjörin aðstaða fyrir flugher Banda­
manna og fylgdarskip með skipalestum
í orustunni um Atlantshafið . Keflavík
var meðal mestu flugbækistöðva stríðsins
og Hvalfjörður sterk flotabækistöð . Frá
Íslandi var grandað fjölda þýskra kafbáta
og tryggðir flutningar til Bretlands vegna
inn rásarinnar .
Fyrsta stríðsárið beittu stjórnmálaöflin
lengst til vinstri, sem áður höfðu staðið að
stofnun Kommúnistaflokksins, áhrifum
sínum til að spilla fyrir vinnu vegna
hernámsins . Andstaðan við setuliðsvinnuna
stóð fram að innrás Þjóðverja í Rússland en
þá kom ný Moskvulína . Þessi tímabundna
afstaða og áróður vinstri aflanna var þó því
miður aðeins byrjun slíkra aðgerða .
Þegar kalda stríðið hófst voru Íslend­ing ar tregir í taumi til þátttöku í varn­
ar samvinnu við Bandaríkin . Árið 1946
var óskað var eftir samningi til langs tíma
um her stöðvar í Keflavík og Hvalfirði,
sem mætti almennri andstöðu . Árið 1949
varð Ísland einn af stofnaðilum NATO
og var afstaða Dan merkur og sérstaklega
Noregs til aðildar þýðingarmikil varðandi
þá ákvörðun . Með varnarsamningnum árið
1951 tóku Banda ríkin á sig tvíhliða skuld­
bind ingar gagnvart Íslandi um að bregðast
við okkur til varnar . Þetta er eini slíki samn­
ingur þeirra við erlent ríki . Frá og með 1951
var bandarískur herstyrkur aftur á Íslandi .
NATO­aðildin varð mesta átakamál ís ­
lenskra stjórnmála og óeirðirnar við Al þing­
is húsið 1949 þær mestu frá því í krepp unni .
Öfgaöfl á vinstri vængnum, með Þjóð vilj­
ann sem málgagn, börðust af ákefð gegn
hersetunni og NATO sem hefði það eina
markmið að eyðileggja hina sögulegu tilraun
„socialismans“ í Sovétríkjunum . Þá vildu
sumir forðast allt sem tengdist stríði vegna
reynslunnar í heimsstyrjöldinni og vísuðu