Þjóðmál - 01.03.2012, Side 83

Þjóðmál - 01.03.2012, Side 83
82 Þjóðmál VOR 2012 Formaður innflutnings­ og gjaldeyris nefnd­ ar sagði réttindi kaupfélaganna ekki önnur en þau að „fá innflutning bara handa eig endum kaupfélaganna“ og ef sama gilti um kaup­ menn þá ættu þeir „aðeins að fá innflutning handa sér og sínum fjölskyldum, því að það er sami réttur og kaupfélögin hafa nú“ . Þeir sem stjórnuðu öllum innflutningi til lands ins litu sem sagt svo á að það væri sann­ gjarnt að maður sem ræki verslun fengi einungis leyfi til að flytja inn helstu vörutegundir til að selja í verslun sinni sem svaraði til þarfa hans sjálfs og fjölskyldu hans, þ .e .a .s . verslun hans þjónaði þá engum öðrum en honum sjálfum, en kaupfélag hins vegar skyldi fá leyfi til inn­ flutn ings fyrir alla sína viðskiptavini! Samkvæmt höfðatölureglunni áttu þeir sem skráðir voru félagar í kaupfélagi engin viðskipti við kaupmenn . Ennfremur var það undirskilið að neysla hinna ýmsu vörutegunda væri jöfn á hvern íbúa, hvort sem hann var karl eða kona, sextugur eða fimm ára og hvar sem hann var búsettur í landinu . Í þennan tíma var þó mikill munur á neysluvenjum sveitafólks og bæjarbúa, eins og stjórnvöld komust að raun um þegar þau tóku upp vöruskömmtun í byrjun heimsstyrjaldarinnar síðari . Og kaupfélagsmenn skiptu auðvitað, ekki síður en aðrir, meira eða minna við hinar fjölmörgu sérverslanir kaupmanna, svo sem byggingarvöru­, búsáhalda­, vefnaðarvöru­ og skóbúðir, þótt þeir keyptu e .t .v . sínar daglegu nauðsynjar í kaupfélaginu . Sökum þess að kaupfélögunum var tryggður aukinn innflutningur eftir því sem meðlimum þeirra fjölgaði, höfðu menn tvímæla lausan hag af því að láta skrá sig í næsta kaupfélag því um leið og neytendur gerðu slíkt fengu kaupfélögin ávísun á inn­ flutnings­ og gjaldeyrisnefnd um aukinn inn­ flutning . Aukningin var svo dregin af kvóta kaupmanna . Ef kaupmenn hins vegar komu til nefndar innar og sögðu að þeir þyrftu dag­ lega að neita tugum og jafnvel hundruðum við skiptavina um vörur sem þeir hefðu haft á boðstólnum í tug ára, þá var ekkert á þá hlustað . Kaupfélögunum voru þannig sköp uð ótakmörkuð vaxtarskilyrði en kaup mönnum sniðin spennitreyja sem lamaði þá því meir sem þeir voru lengur í henni . Enda fór það svo að félagsmönnum kaupfélaganna fjölgaði um nær 76% á árunum 1935–1938, þegar höfðatölureglunni var beitt af mestri hörku, eða úr 8 .684 félagsmönnum í 15 .298 . Fjármálaráðherra landsins, Eysteinn Jóns­ son, sagði á Alþingi: „Ég lít svo á að þetta sé réttlát regla og ég mun ekki frá henni víkja meðan ég ræð nokkru um þessi mál . Það er af þeirri ástæðu að ég mun ekki telja mér fært að taka ábyrgð á því að taka fyrir vöxt kaup­ félagsskaparins í landinu .“ Hlutfallstölur um heildarinnflutning inn segja ekki alla söguna, því höfðatölu­ reglan bitnaði harðast á litlum kaupmanna­ versl unum úti um land . Í fámennum byggðar­ lögum, þar sem var t .d . ein kaupmannsversl un í samkeppni við kaupfélagið á staðnum, áttu kaupmenn mjög undir högg að sækja og urðu margir til að leggja upp laupana . Einkum var það á Austfjörðum sem höfðatölureglan lék kaupmenn grátt; þar lagði kaupfélagsvaldið undir sig hvern fjörðinn á fætur öðrum . Dæmi voru til þess að sjálfstæðir kaupmenn á landsbyggðinni hefðu í lok fjórða áratugarins einungis um 20% af þeirri umsetningu sem þeir höfðu haft af mikilvægum vörutegundum í upphafi kreppunnar . Hin 80% höfðu í skjóli höfðatölureglunnar smám saman runnið yfir til næsta kaupfélags . Í Reykjavík fundu kaupmenn óþyrmilega fyrir höfðatölureglunni þegar KRON var stofnað 1937 . Ári síðar var KRON úthlut að inn flutn ingsleyfum fyrir búsáhöld að upp hæð 31 þús . kr . meðan ein elsta og þekkt asta bús­ áhaldaverslun bæjarins fékk 4 þús . kr . úthlutun . Og undireins varð KRON stærst allra verslana landsins í innflutningi vefnaðar vara, sem mjög voru eftirsóttar; fékk 1938 úthlutað inn flutn­ ings leyfum að upphæð 115 þús . kr . en mesta vefnaðarvöruúthlutun til kaup manna verslunar nam þá 85 þús . kr . Þannig færði innflutnings­

x

Þjóðmál

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðmál
https://timarit.is/publication/1175

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.