Þjóðmál - 01.03.2012, Page 84

Þjóðmál VOR 2012 83
og gjaldeyrisnefnd versl unina til í landinu með
geðþóttaákvörð unum .
Þetta skapaði náttúrlega mikla reiði meðal
fólks en fyrst og fremst meðal stuðningsmanna
Sjálf stæðis flokksins . Vinstri flokkarnir lögðu
bless un sína yfir þetta framferði Framsóknar­
manna, höfðatöluregluna og afleiðingar
hennar .
Eftir að samkomulag tókst um hlutfalls­
skiptingu innflutningsins milli SÍS­fyrirtækja
og fyrirtækja í Verslunarráði Íslands með
mynd un þjóðstjórnarinnar 1939 varð and stað­
an gegn höftunum ekki eins hatrömm og áður .
Þá fengu stærstu frjálsu innflytjendurnir innan
Verslunarráðsins sinn skerf og þeir fundu visst
öryggi í þessu fyrirkomulagi . En nýir aðilar í
innflutningi áttu náttúrlega erfitt uppdráttar .
Samkeppnin var í föstum skorðum .
Pólitísk yfirstjórn haftakerfisins hlaut að leiða af sér mjög almenn afskipti stjórn­
mála manna af hinum hversdagslegustu
hlut um . Strax á fyrstu vikum gjaldeyris­
nefndar í október 1932 kom t .d . sjálfur
for sætisráðherrann á hennar fund og ræddi
um „innflutning á þurrk uðum ávöxtum“ .
Einnig mæltist hann til þess „að erindi út­
varps ins um innflutning á grammó f ón ­
plötum yrði vel tekið“ . Á hverju þingi voru
fluttar þingsályktunartillögur um aukinn
inn flutning á erlendum bókum, ávöxtum,
bílum o .s .frv . Ingólfur á Hellu sagði frá því
að 1949 hefði verið nánast kapp hlaup milli
tveggja þingkvenna, sem tilheyrðu stjórnar­
flokkunum, um að leggja fram tillögur til
þingsályktunar um inn flutning á hræri vélum
og annars konar heimilis tækjum .
Fyrirgreiðsla af ýmsu tagi varð daglegt
brauð stjórnmálamanna . Ef útgerðarmann
vant aði veiðarfæri og frystihúsið varahlut frá
útlönd um, þá var þingmaður byggðarlags­
ins umsvifa laust beðinn um að sjá til þess
að leyfi fengist . Bóndinn sem vildi kaupa
dráttarvél eða byggja súrheysgryfju, sneri
sér fyrst til þingmannsins síns — og það
gerði líka maðurinn sem vantaði hálfa
krossviðsplötu eða sementspoka til lag fær­
inga heima hjá sér . Þannig var kvabbað í
þing mönnum og ráðherrum árið um kring .
Ekki var talið fullreynt fyrr en búið var að
tala við ráðherra, jafnvel alla ríkisstjórnina
ef mikið var í húfi .
Víðtæk boð og bönn eru tæpast fram­kvæmanleg í lýðræðisríkjum, þar sem
þegnarnir láta ekki bjóða sér hvað sem er og
stjórnmálamönnum er annt um að þegnarnir
séu ekki mjög óánægðir, a .m .k . þegar dregur
að kosningum . Eftir því sem reglurnar urðu
strangari, fjölgaði undanþágunum — og það
varð daglegt verkefni hæstsettu embættis­
manna, þingmanna og ráðherra að liðsinna
ein staklingum og fyrirtækjum sem töldu sig
órétti beitt .
Fljótlega myndaðist svartamarkaður á
leyfum . Einkum voru það leyfi til hús­
bygginga og leyfi til innflutnings á bílum og
stærri heimilistækjum sem gengu kaupum og
sölum á svörtum markaði . Þeir sem hrepptu
leyfi fyrir bíl gátu auðveldlega selt sinn gamla
bíl fyrir hærra verð en sá nýi kostaði eða haldið
áfram að aka á gamla bílnum og selt leyfið
með stórum hagnaði . Leyfi til innflutnings á
bíl sem kostaði 20 þús . kr . var t .d . hægt að
selja á stundinni fyrir 70 þús . kr . Þeir sem
gátu útvegað sér nýja þvottavél fyrir klíkuskap
gátu selt hana strax sem „notaða“ með mörg
þúsund króna hagnaði o .s .frv .
Smám saman myndaðist einhvers konar
stétt pólitískra milliliða, sem svo var kölluð .
Til hennar töldust þeir sem notuðu pólitísk
áhrif sín og aðstöðu til að hagnast persónulega
í skjóli haftanna með því að hafa meðalgöngu
milli gjaldeyrisyfirvaldanna og þeirra sem
vildu fá innflutningsleyfi .
„Fyrir þá þjónustu, að vera slíkir milliliðir,
er gjarnan tekin meiri eða minni þóknun,“
sögðu Ný tíðindi, málgagn Verslunarráðs Ís­
lands . „Fjöldi manna með pólitíska aðstöðu
getur haft drjúgar tekjur af því að annast slíkar
fyrirgreiðslur,“ bætti blaðið við — en meðlimir
Verslunarráðsins máttu gerst um þetta vita .