Þjóðmál - 01.03.2012, Síða 88

Þjóðmál VOR 2012 87
verður til og Einkenni og helstu útfærslur
þingræðisskipulagsins og þrjá kafla í III .
hluta bókarinnar: Þróun íslenska stjórn­
málakerfisins; List hins mögulega: Mynd un
ríkisstjórna 1917–2009 og Þingmeiri hlut­
inn og einkenni íslenskra ríkisstjórna .
Eins og þessi upptalning ber með sér
spannar bókin vítt svið . Hún er heimild um
þingræðið og stjórnmála­ og
stjórn skip unarsöguna auk
þess sem dregin eru fram
fræðileg álitaefni á hinum
ólíku sviðum . Samantektin í
lokakafla bókarinnar bregður
síðan ljósi á störf alþingis .
Að skipta bókinni í þessa
fjóra meginhluta er rökrétt
og einnig hitt hvernig
einstökum köflum er raðað
innan þessara hluta . Hins
vegar hefði verið eðlilegt
að geta nafns höfundar við
hvern kafla í efnisyfirliti í
stað þess að láta nægja að
birta höfundarnafnið við hvert kaflaheiti í
bókinni .
Þorsteinn Magnússon segir í upphafi bók­
ar innar að langflestir leggi þann skilning
í merkingu orðsins þingræði að alþingi
sé æðsta valdastofnun ríkisins, það sé hin
almenna merking þingræðisorðsins . Við
nánari athugun á umræðum um þingræði
í fjölmiðlum og í umræðum á alþingi
megi greina þrjá meginþætti í áherslunni á
valdastöðu þingsins: (1) sjálfstæði þingsins
gagnvart framkvæmdavaldinu; (2) ákvarð­
anir séu teknar á grundvelli vandaðrar og
ítarlegrar umfjöllunar í þinginu, það sé
ekki afgreiðslustofnun ríkisstjórna og (3)
þingmenn eigi rétt á því að fá greiðlega þær
upplýsingar sem óskað sé eftir frá ríkisstjórn
og stjórnsýslu hennar .
Þorsteinn bendir á að þessi almenna
merking orðsins þingræði feli í sér að grein­
ingu frá hinni stjórnskipulegu merkingu sem
sé sú að ríkisstjórn geti ekki setið í andstöðu
við meirihluta þings . Þessi merking sé fyrst
og fremst áberandi þegar umræðan snúist
um formreglur stjórn kerfisins .
Loks nefnir Þorsteinn stjórnkerfislega
merk ingu orðsins þingræði, með því sé
vísað til ákveðins stjórnkerfis eða stjórnar­
fars . Algengara sé þó að
um slíkt séu notuð orð eins
og þingræðisskipan, þing ­
ræðiskerfi, þing ræðis skipu­
lag, þing ræðis fyrir komulag
og þing ræðis stjórn ar far .
Undir þessa skilgreiningu
Þorsteins skal tekið og er
mikilvægt að hafa hana að
leiðarljósi við lestur bókar­
innar til að átta sig á hinum
ólíku efnisþáttum .
Stefanía Óskarsdóttir lýsir
upphafi þing ræðis í átökum
milli konungs og áhrifa­
mikilla hópa um valdið til
að setja lög og fram fylgja þeim . Framsal
valds konunga í Bretlandi hafi tryggt þeim
hásætið . Þing ræði og þjóðríki séu af sama
meiði . Þjóðin hafi fengið aukin völd með
minna konungs valdi .
Stefanía segir: „Þar sem konungsembætt ið
hélt velli varð það að eins konar tákngerv­
ingi ríkis og þjóðar en þingið varð aftur
miðstöð opinbers valds .“ Þetta má til sanns
vegar færa en því fer hins vegar víðs fjarri að
nú á dögum séu menn á einu máli um hvert
vald þingsins skuli vera bæði innan einstakra
þjóðríkja eða í samskiptum þeirra á milli .
Birtist þetta vel innan Evrópusambandsins
þar sem vaxandi spenna er á milli valds
þjóðþinga og stofnana ESB .
Í Þýskalandi hefur stjórnlagadómstóll inn
í Karlsruhe til dæmis sett því skorður hve
mikið af valdi þjóðþingsins megi framselja
til stofnana ESB eða í þágu evrusamstarfs­