Skólavarðan - 01.12.2012, Blaðsíða 11

11
Skólavarðan 2. tbl. 2012ráðstefnur
Börn og hávaði
Eyrað er viðkvæmt og afar mikilvægt líffæri og skemmdir í
því geta leitt til varanlegrar heyrnarskerðingar. Það er ljóst að
eyru barna eru viðkvæmari fyrir hávaða en eyru fullorðinna.
Þrátt fyrir það hafa áhrif hávaða á heilsu barna ekki verið
mikið rannsökuð. Vísbendingar eru þó um að hávaði geti leitt
til heyrnardeyfu, svefntruflana og blóðþrýstingshækkunar.
Talið er að sálfélagslegur vandi barna geti tengst hávaða.
Hávaði orsakar þó ekki til dæmis geðraskanir en hann
getur aukið á einkennin. Stanslaus hávaði hjá skólabörnum
getur dregið úr athygli, sjónskerpu og heyrngreiningu og
þar með haft neikvæð áhrif á málþroska, minni við flóknari
úrlausnarefni, lestrarkunnáttu og námsárangur. Í stöðugum
hávaða lærir barn það helst að hlusta ekki.
Kennarar og rödd
Samkvæmt þeim rannsóknum sem sagt var frá á
ráðstefnunni glíma 11-29% kennara við vandamál tengd
röddinni, til dæmis þurrki, ertingu, sviða, kekki, hæsi án
kvefs og ræskingaþörf. Allt að 13% þjást af raddmeinum svo
sem raddbresti og hnúðum á raddböndum. Raddvandamál
kennara hafa aukist mikið síðastliðin tuttugu ár og talið er
að fjölgun nemenda, meiri hávaði og aukin streita hafi haft
áhrif þar á. Kennarar eru meðal þeirra sem leita hvað mest
til læknis vegna raddvandamála og óþæginda þeim tengdum.
Helstu áhættuþættir eru hljóðvist og hávaði, loftgæði
innanhúss, líkamsstaða, vinnumenning og streita. Þar af
hefur streita sterkustu fylgnina við raddvandamál. Ætla má
að þessir áhættuþættir séu ef til vill til staðar í hverri einustu
skólastofu.
Röddin er atvinnutæki kennara. Hún er tæki okkar til
að miðla fræðslu til nemenda og halda aga. En af hverju
erum við ekki meðvitaðri um hættuna sem hávaði skapar
röddinni? Í fyrsta lagi hefur okkur ekki verið kennt
nægjanlega mikið um heyrn, rödd, raddbeitingu og hávaða.
Í öðru lagi þá heyrum við svo óskaplega vel í okkur sjálfum
þegar við tölum að við gerum okkur alls ekki grein fyrir því
hvernig rödd okkar hljómar í eyrum annarra eða á því hversu
langt hún berst. Of mikil fjarlægð milli kennara og nemenda
hefur til dæmis mikið að segja þar sem að hljóð dofnar eftir
því sem að fjarlægðin eykst. Fram kom að í um átta metra
fjarlægð heyrir nemandi aðeins um 30% af því sem kennari
segir. Í þriðja lagi þá veldur hávaði ekki beinum líkamlegum
sársauka og heyrnarmissir gerist hægt og rólega í gegnum
árin. Því er ekki um bráðatilfelli að ræða og við höfum því
tilhneigingu til að ýta vandanum á undan okkur of lengi.
Raunveruleikinn í skólanum?
Tal sem barn á að heyra þarf að vera í meiri styrk en kliðurinn
sem er í kring. Til að nemendur heyri og skilji vel það sem
er sagt er talið að kennari þurfi að tala 15-20 desiBel yfir
umhverfishljóðum. Í rannsókn á íslenskum leikskólum sem gerð
var árið 2006 kom í ljós að jafngildishljóðstig var oftar en ekki
hærra en 85 dB og hljóðtoppar fóru upp í 125 dB. Í hefðbundnum
kennslustofum í grunn- og framhaldsskólum má gera ráð
fyrir jafngildishljóðstigi frá 56 dB upp í allt að 71 dB. Enn hærri
tölur er að finna í matsölum skóla, íþróttasölum og innanhúss
sundlaugum. Þetta þýðir að rödd kennara gæti þurft að fara upp í
eða jafnvel yfir hámarksstyrk raddarinnar en ofreynsla er við 100
dB, mælt í 30 sm fjarlægð frá munni. Þannig verður ómögulegt
fyrir kennara að koma skilaboðum sínum til barnanna þar sem
mál hans kemst alls ekki til skila. Þá er ekki tekið tillit til þeirra
barna sem þurfa meiri styrk, svo sem barna með heyrnardeyfu,
skerta greind eða annað móðurmál en íslensku. Að auki eru
viðmiðunarmörk fyrir fullorðna til að nota heyrnahlífar við vinnu
85 dB og við 121 db í styrk má fullorðinn einstaklingur aðeins
dvelja í 7,5 sekúndu til að skaða ekki heyrnina (sársaukamörk).
Því er ljóst að í einhverjum tilfellum eru aðstæður þannig að bæði
rödd kennara og heyrn nemenda og kennara er í hættu.
Hávaði er ekki lögmál!
Það kom skýrt fram að vitundarvakningar sé þörf en líka að
hávaði í skólum er ekki lögmál. Sýnd voru dæmi frá skólum sem
hafa markvisst unnið að því að draga úr hávaða, til dæmis með
því að leggja áherslu á aga í sinni skólastefnu, hafa leiðbeiningar
fyrir nemendur áberandi og myndrænar ásamt því að nota
margvísleg hagnýt úrræði til að draga úr umhverfishávaða. Nýleg
rannsókn Valdísar I. Jónsdóttur, radd- og talmeinafræðings og
frummælanda á ráðstefnunni, á nokkrum almennum leikskólum
og sjálfstætt starfandi leikskólum bendir m.a. til þess að
leikskólastefna geti haft áhrif á hávaða. Niðurstaða hennar var sú
að til þess að draga úr hávaða þá skipti eftirfarandi þættir helst
máli: (leik)skólastefna, fjöldi barna í rými, agastjórnun, val á
leikföngum/tækjum og að dregið sé úr hávaða frá húsgögnum, til
dæmis borðum, stólum og borðbúnaði.
Margt annað athyglisvert kom fram á ráðstefnunni til dæmis
um nýja byggingarreglugerð og staðla, lög, hljóðvist, rannsóknir,
opin kennslurými,samfélagslegan kostnað og bætur vegna
raddskaða, líkamlega þætti raddar og heyrnar, vinnuvernd
o.fl. Dagskrá og útdrætti er að finna á vefsíðu ráðstefnunnar
www.rodd.is og upptökur af öllum erindum má finna á
www.youtube.com með því að slá inn í leitarglugga „Ráðstefna
um skaðleg áhrif hávaða“.
Röddin er atvinnutæki kennara. Hún er tæki
okkar til að miðla fræðslu til nemenda og halda
aga. En af hverju erum við ekki meðvitaðri um
hættuna sem hávaði skapar röddinni?