Skólavarðan - 01.12.2012, Blaðsíða 35

35
Skólavarðan 2. tbl. 2012
Miklar breytingar hafa orðið á stöðu fjölskyldunnar í íslensku
samfélagi á undanförnum árum, stöðugt fleiri foreldrar
(mæður) vinna fullan vinnudag utan heimilis og nýta þannig
menntun sína svo og þarf fjölskyldan tekjur beggja foreldra fyrir
daglegum þörfum. Oft duga þessar tekjur ekki til og fjölskyldur
berjast við skuldavanda í kjölfar falls bankanna. Börn byrja
stöðugt yngri í leikskólum, daglegur dvalartími þeirra lengist og
viðmið í reglugerð um æskilegan barnafjölda eru ekki lengur til
staðar. Á sama tíma hefur áherslan á menntunarlegt hlutverk
leikskóla aukist af löggjafans hálfu, leikskólinn er fyrsta
skólastigið í menntakerfinu og sameiginlegir þættir eru lagðir til
grundvallar námi barna á öllum skólastigum. Kennarar á öllum
skólastigum ljúka nú meistaranámi til að öðlast kennsluréttindi
og leikskólakennarar eru aðeins um 33% starfsfólks í leikskólum
landsins.
Við þessar aðstæður var gögnum safnað á vettvangi leikskóla
og leitað svara við því hvernig leikskólakennarar sjá faglegt
hlutverk sitt og forystu, svo og hvernig aðrir hagsmunaaðilar
skynjuðu þessa sömu þætti. Jafnhliða var skoðað hvaða áhrif
skoðanir hagsmunaaðila, og ýmsir ytri þættir, höfðu á faglega
sjálfsmynd leikskólakennara.
Í þessari grein verður fjallað um hluta þeirra rannsókna,
hugmynda og hugtaka sem lágu til grundvallar greiningu
gagnanna og greint er frá örfáum meginniðurstöðum.
Fræðilegur bakgrunnur
Við greiningu á gögnunum voru m.a. notuð hugtök
Vandenbroeck’s, Coussée og Bradt (2010) um hlutverk leikskóla
en þeir halda því fram að það sé þríþætt, þ.e. menntunarlegt, eða
hvað börn skuli læra og með hvaða aðferðum, og geti fagfólk
innbyrðis og foreldra greint á í þeim efnum, efnahagslegt, sem
stuðli að því að foreldrar geti tekið þátt á vinnumarkaði og þjóðir
á alþjóðlegum markaði, svo og sé það leikskólans að stuðla að
félagslegu réttlæti, jafna aðstöðumun barna og þróa réttlátara
þjóðfélag. Hugmyndir Whitty (2008) og Oberhuemer (2005) um
lýðræðislega fagmennsku voru einnig lagðar til grundvallar
greiningu á gögnunum. Í lýðræðislegri fagmennsku er lögð
áhersla á að nám ungra barna fari fram samkvæmt félags- og
menningarbundnum kenningum (e. socio-cultural theories).
Áherslan beinist ekki eingöngu að barninu og þörfum þess
heldur að sameiginlegri þekkingarmótun barna og fullorðinna
í lýðræðislegu skólasamfélagi (Langford, 2010). Foreldrar þurfa
að koma að því að byggja upp sameiginlegan skilning og
þekkingu á lífsaðstæðum og námsþörfum barnanna og taka þátt
í lærdómssamfélagi leikskólans (Oberhuemer, 2005). Afstaða
leikskólakennara til þekkingar er álitin mikilvæg, byggja þarf
upp siðferðilega greind ekki síður en tilfinningagreind (Lunt,
2008) og ræða aukinn menningar-, félags- og efnahagslegan
ójöfnuð í samfélaginu og hvernig leikskólinn bregst við honum.
Gert er ráð fyrir forystu sem er dreifð (e. distributed), ekki
eingöngu bundin formlegum stjórnunarhlutverkum og lögð er
áhersla á forystu kennara (Harris, 2008). Í Aðalnámskrá leikskóla
(2011) segir um forystu: „Litið er á leikskólakennara sem leiðandi
samverkamann barna, foreldra og annars starfsfólks leikskóla“
(bls. 22) og var horft til þessa ákvæðis við greiningu gagnanna.
Aðferðafræði
Aðferðafræði rannsóknarinnar var túlkandi og kenningar Mead
(1934) og Blumer (1969) um táknbundin samskipti (e. symbolic
interactionism) hafðar til hliðsjónar. Gögnum var safnað í
einu sveitarfélagi með rýnihópaviðtölum við leikskólakennara
og deildarstjóra, leikskólastjóra og aðstoðarleikskólastjóra,

Texti: Arna H. Jónsdóttir
Mynd: Frá höfundi
Faglegt hlutverk, forysta og
sjálfsmynd leikskólakennara
rannsóknir