Skólavarðan - 01.12.2012, Blaðsíða 54

54
Skólavarðan 2. tbl. 2012smiðshöggið
Íslendingar eignuðust opinbera málstefnu
í fyrsta sinn hinn 12. mars 2009 en þá
samþykkti Alþingi tillögur Íslenskrar
málnefndar að íslenskri málstefnu á
mikilvægustu sviðum þjóðlífsins. Þar með
eru þá einnig taldir allir skólar landsins!
Samþykkt Alþingis markaði þannig
tímamót í sögu tungunnar. Samþykkt
þessi gefur þau fyrirmæli að skólar skuli
grípa til aðgerða. Nú má spyrja sig hvort
þessi samþykkt hafi haft mikil áhrif í
skólakerfinu.
Í málstefnu þessari stendur í kaflanum
um grunnskólann: „Íslenskukennsla þarf
að standa undir nafni og því þurfa grunn-
skólakennarar sjálfir að hafa trausta
kunnáttu í íslensku. Allir kennarar
grunnskólans eru málfarsfyrirmyndir
barna á máltökuskeiði.“
Raunin er að sjálfsögðu sú að kennarar
eru afar misjafnlega í stakk búnir til að
vera þessar málfarsfyrirmyndir enda
hefur yngra fólk ekki endilega verið
sjálft alið upp í sterku málfarsumhverfi.
Auk þess er fólk oft nokkuð feimið eða
framtakslaust þegar kemur að því að
fræða fullorðna um notkun íslenskunnar.
Fólk bítur í tunguna og þegir þegar það
heyrir fullorðna fara rangt með mál í stað
þess að vekja máls á því á uppbyggilegan
hátt. Íslenskumenntun kennaraefna, sem
hafa ekki valið íslensku sem sérgrein,
hefur verið hverfandi í kennaranáminu
og jafnvel engin í símenntun skólanna.
Ég tel að það sé kominn tími til
vitundarvakningar í skólunum, að hin
íslenska málstefna hljóti ekki sess í
glatkistunni, heldur verði leiðarljós
í skólum landsins. Nemendur verja
miklum hluta lífs síns með kennurum
sínum og því hefur málfar sérhvers
kennara mikil áhrif og getur sett mark
sitt á tungutak nemandans til frambúðar.
Til að hlúa að sprotum fallegrar tungu,
og minnka líkurnar á að skólastofan
verði beinlínis uppeldisstöð rangrar
íslensku, þá er með sanni kominn tími
til að skólarnir marki sér málstefnu
hver fyrir sig. Þar gæti til dæmis komið
fram að starfsmenn stefni að því að tala
sem réttast mál og verði þannig góðar
fyrirmyndir nemenda sinna.
Til að stuðla að þessu þarf að
mínu mati ekki gríðarlega vinnu eða
miklar skýrslur. Mikilvægasta skref
hverrar skólastofnunar er að móta sér
stefnu um íslenska tungu. Þar með er
grundvöllurinn lagður, stefnan mörkuð.
Næst þarf að ræða þá ákvörðun til
dæmis á kennarafundum og leggja lín-
urnar og segja öllum hver markmiðin eru.
Sem dæmi um atriði sem gætu verið vel
til þess fallin að starfsmenn hvers skóla
hefðu að markmiði:
• Að leitast við að vanda málfar sitt og
verða þannig góð fyrirmynd nemenda
og annarra í skólanum.
• Að skapa jákvæða stemningu fyrir því
að bæta málfar sitt og annarra.
• Að forðast erlendar slettur en nota
íslensk orð um hvaðeina, ef nokkur
kostur er á því.
• Að leitast við að sneiða hjá þágufalls-
hneigð, nota t.d. „Ég hlakka til“ og „Mig
langar til“ frekar en að hafa frumlagið
í þágufalli.
Málfar sérhvers kennara hefur
mikil áhrif og getur lagt mark sitt á
tungutak nemandans til frambúðar.
Texti: Arnþrúður Heimisdóttir, kennari í grunnskólanum
Sólgörðum og áhugamaður um íslenska tungu.
Mynd: Frá höfundi
• Að forðast ofnotkun dvalarhorfs, segja
t.d. „Ég get þetta ekki“, í stað „Ég er ekki
að fara að geta þetta“ og „Ég skil þetta
ekki“ í stað „Ég er ekki að skilja þetta“.
Í framhaldi af þessu tel ég óhjákvæmilegt
næsta skref að skólinn bjóði upp á
fræðslu fyrir starfsfólk skólans um góða
málnotkun í skólanum. Þetta getur verið
hluti af endurmenntunarstefnu skólans.
Þá hef ég í huga að einhver tæki að sér
að halda til dæmis stuttar hugvekjur á
þeim sameiginlegu fundum sem haldnir
eru í skólanum. Þar yrðu dæmi tekin um
ákjósanlegt málfar og rætt um algengustu
gryfjur sem menn falla í.
Þar með virkjast málstefnan í fram-
kvæmd án þess að neinum þurfi að
finnast á sig hallað. Umræðan yrði
semsagt jákvæð en ekki niðurrif.
Málstefna skólans yrði ekki gagnslaus
skrautfjöður. Þetta þarf ekki að vera
tímafrekt. Þetta er spurning um að taka
ákvörðun, marka stefnu en ekki að skrifa
skýrslur fyrir skúffuna.
Við fullorðna fólkið erum oft viðkvæm
fyrir leiðréttingum annarra á málfari
okkar en ef við ætlum að bæta málfar
okkar, þá þýðir ekki að hrökkva í baklás
ef okkur er bent á hvað mætti betur fara.
Ég fyllist miklu stolti þegar nemandi
minn eða fullorðið fólk leiðréttir mig
því sú leiðrétting er ástarjátning til
íslenskrar tungu.
Íslensk málstefna
í skólum landsins
Arnþrúður Heimisdóttir.