Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Page 28

Sálarstyrkur á ekki skylt við tilgerð eða
slægð. Orðin merkja ekki annað en hræsni og
fals, segir Mary. Systur! Hversvegna niðurlæg-
ið þið ykkur með fágun og slægð þegar þið leit-
ist við að vekja ást? Tilfinningasemi, viðkvæmni
og fágaður smekkur eru ekki annað en veigrun-
arorð fyrir veikleika! Frá meðaumkun til lítils-
virðingar er bara stutt skref! Gortið ekki af veik-
leika ykkar á sama tíma og þið reynið að fá völd
með því að spila á veikleika karlmanna. Að
sönnu er slægð „einsog nú er ástatt“ þáttur í
eðli konunnar, það játar Mary, en hún er afleið-
ing af kúgun karla. Já, langflest heimskupör
kvenna má rekja til harðstjórnar karlmanna.
Samt hefur enginn rétt til að hæðast að kon-
um sem laðast að nautnasjúkum og riddaraleg-
um ónytjungum – ekki einusinni þótt konurnar
séu innst inni af sama sauðahúsi – með því allt
veltur þetta á óskynsamlegu uppeldi. Skírlífi
leiðir hinsvegar ekki til siðprýði. Það leiðir ein-
ungis til siðprúðrar framkomu sem er í reynd
skjálfandi ótti við það sem fólki kann að finnast.
Þeir karlar, sem sóað hafa lífi sínu á konur í
óslökkvandi þorsta eftir nautnum, hafa lang-
samlega minnst álit á konum.
Með réttmætri samúð og réttmætri andúð,
með opnum augum og heitu hjarta virðir Mary
fyrir sér þær svimandi hæðir og þau hyldýpi
sem manneskjunni opinberast á lífsleiðinni. En
hugsjónir búa yfir merkilegum eiginleikum. Til
dæmis þeim, að þær geta hverfst í andstæðu
sína þegar leitast er við að fylgja þeim með
hreinni samvisku. Og Mary var manneskja, ekki
pappírskenning. Víst gat hún haldið því fram að
konan yrði að kæfa hverja hneigð til „hættu-
legrar viðkvæmni“, en hennar eigin ævi var síst
af öllu þess eðlis að merkin sýndu verkin.
Vonbrigði með fjölskylduna
Mary var elst dætra í fjölskyldu þar sem þústuð
móðirin dekraði látlaust við bróðurinn Ned sem
væri hann demantur í nafla alheimsins. Drykk-
felldur faðirinn var sífellt argur útaf smámunum
– eittsinn hengdi hann hund fyrir óhlýðni.
Seinnameir vék Mary oft að þessu skelfilega
atviki sem henni fannst verra en vera lamin
sjálf. Eigi að síður fann hún til með föður sín-
um, blygðaðist sín fyrir að hann skyldi ekki eiga
einn dropa af blygðun í sínum raka kroppi.
Frá fyrsta fari sá hún sig tilneydda að taka
ábyrgð á tveimur yngri systrum og framfleyta
þeim ásamt foreldrunum. Það gerði hún til ævi-
loka. En tilfinningalega var hún vannærð af hálfu
fjölskyldunnar og reyndi að bæta sér það upp
með því að leita útávið. Orðið „vonbrigði“ kem-
ur fyrir aftur og aftur í bréfum hennar og ritum.
Hvernig átti hún að sjá sér farborða? Fimmt-
án ára gömul komst hún að þeirri niðurstöðu að
einungis þrír möguleikar stæðu sér til boða:
gerast samkvæmisdama, verða heimiliskennari
eða stofna eigin skóla. Hún afréð að reyna alla
þrjá kostina. Með allri virðingu fyrir saumaskap
vildi Mary eitthvað annað og meira. Að giftast
til að eignast fyrirvinnu var aldrei á dagskrá hjá
henni. Kjölfestuna afþakkaði hún!
Skólann stofnaði hún ásamt systrum sínum.
Önnur var skapstirð og taugaveikluð, hin stór-
vaxin og akfeit. Fyrirtækið var dæmt til að mis-
heppnast. Hvað var þá til ráða? Allar tilgengileg-
ar bækur hafði hún lesið af mikilli alúð, meðal
annars um grísku heterurnar og konur í Róm.
Þaráofan hafði óvenjulega vænn og örlátur guð-
fræðingur, dr. Price, kynnt hana fyrir hópi
frægra vísindamanna og pólitískra hugsuða.
Það leiddi til þess að hún samdi bókina
Thoughts on the Education of Daughters
(1787), sem var undirbúningsæfing fyrir höfuð-
verkið A Vindication of the Rights of Women.
Forleggjarinn var hinn róttæki Joseph John-
son sem framvegis átti eftir að vera henni stoð
og stytta. Án minnstu ýtni hjálpaði hann henni
eftir föngum á sinn stillta og rósama hátt.
Næsta bók hennar var Original Stories sem
hafði að geyma uppbyggilegar sögur fyrir börn.
Sú bók sló eftirminnilega í gegn.
Hjá Johnson kynntist hún þremur merkileg-
um mönnum, prestinum og rithöfundinum
William Godwin (1756–1836), skáldjöfrinum og
myndlistarmanninum William Blake
(1757–1827) og svissneska málaranum og höf-
undinum Heinrich Füssli (Henry Fuseli,
1741–1825). Til þess síðastnefnda felldi hún
brennandi ástarhug. Ekki að spyrja að tilfinning-
unum! Þær höfðu villst útaf brautinni sem
skynsemin hafði stikað út.
Kynlífssukk
Mary var um þrítugt og áreiðanlega óspjölluð.
Hún hafði á takteinum gnótt kenninga um ást-
ina, en þær fóru fyrir lítið. Sambandið við
Füssli, þennan „fluggáfaða heimsborgara“,
varð henni eldgos ástarinnar. En hængurinn var
sá að elskhuginn var bæði kvæntur og tvíkyn-
hneigður. Hann hafði verið í mörgum eldheit-
um ástarsamböndum, meðal annars við hrif-
næman svissneskan prest og rithöfund að
nafni J.K. Lavater (1741–1801) og bróðurdóttur
hans. Í Róm, þarsem Füssli átti mikið saman að
sælda við sænska myndhöggvarann Johan
Tobias Sergel (1740–1814), hafði hann fyrir
venju að liggja dag eftir dag á bakinu í Sixtínsku
kapellunni – ekki endilega til að virða fyrir sér
loftfreskur Michelangelos, heldur til að hvílast
eftir svall næturinnar. Eftirprentun af frægasta
málverki hans, ástardraumi sem nefnist
„Martröðin“, hékk reyndar í móttökuherbergi
Sigmunds Freuds.
Füssli sýndi Mary ástalífsteikningar sínar –
ósviknar klámmyndir brenndi eiginkonan eftir
lát hans. Mary þóttu þær æsilegar, enda voru
kvenpersónurnar að jafnaði ógnvænlegar. Hún
gerði sér í hugarlund að þær hlytu að vera í
sambandi við karlmennina á jafnræðisgrund-
velli. En Johnson sá hvert stefndi og gaf í skyn
að um væri að ræða sjálfsblekkingu. Hún væri
einfaldlega að klofa yfir lík eigin sjálfsvirðingar.
Mary vildi setjast að hjá Füssli og Sophiu konu
hans, því allt var að hennar mati leyfilegt. Hún
snerist nefnilega öndverð „gegn öllu sem ekki
þolir skært ljós dagsins“. Sophia leit öðrum
augum á málið og hratt henni niður tröppurn-
ar.
Einkalíf í upplausn
Mary var nú orðin 33 ára gömul og hafði náð
ótrúlega langt á bókmenntasviðinu. Einkalífið
hafði þar á móti fullkomlega misheppnast. Á út-
27 Kona allra tíma 17.10.2002 11:03 Page 28