Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Síða 46

eld lávarður ekki líklegur morðingi og grunur
bæði lesenda og rannsakenda sögunnar er
lengi að beinast að honum, ungfrú Waynflete
til sárrar gremju þó að hún geri sitt besta til að
beina athyglinni að honum á fínlegan hátt. En
engan grunar eldri konu sem býr ein og vinnur
á bókasafni og dylur undir góðlátlegu fasi sínu
ást sem hefur þornað upp í beiskju og heift.
Nákvæmlega sama á við í bókinni After the
Funeral (1953) en þar segir ein persónan sem
grunur hefur beinst að í lokin: „I’ve never
imagined a lady-like murderer. It’s horrible.“
(189) (Ég sá aldrei fyrir mér að dama væri
morðingi. Þetta er hræðilegt.)16
Gamlar konur eru einmitt iðulega vanmetnar.
Ekki aðeins hæfileikar þeirra, eins og í tilviki
ungfrú Marple, heldur skilja menn ekki heldur
að þær eru ekki lausar við tilfinningar og geta
verið stórhættulegar. Þessi hugsun virðist hafa
leitað á Agöthu Christie eftir því sem hún sjálf
eltist. Morðingjar hennar eldast líka og í þrem-
ur af seinustu bókum hennar standa rosknar
eða gamlar konur á bak við glæpinn.
Fallegt fólk og ofbeldi
eiga ekki saman
Nýlega birtist í Morgunblaðinu forsíðufrétt þess
efnis að fallegt og aðlaðandi fólk fengi vægari
dóma en aðrir þar sem það væri síður talið of-
beldishneigt.17 Ofbeldi er ljótt en aðlaðandi fólk
er fallegt. Þetta tvennt á ekki að fara saman í
huga okkur og mun einfaldara er að sjá ljótt fólk
fyrir sér fremja ofbeldisverk. Agatha Christie var
búin að uppgötva þetta fyrir löngu og færir sér
það í nyt í ýmsum sögum sínum. Hér kann eig-
in reynsla höfundarins að hafa haft áhrif. Þó að
Agatha sé fræg undir nafninu Christie hét hún
lengst af ýmist Miller eða Mallowan. Hún var
hins vegar svo óheppin að hafa slegið í gegn
undir nafni fyrri eiginmanns síns, Archibalds
Christie, og losnaði því aldrei við það nafn. Hann
virðist hafa verið glæsilegur og aðlaðandi mað-
ur. Hins vegar hélt hann framhjá konu sinni, hún
fékk taugaáfall og lét sig hverfa og síðar skildu
þau. Síðan giftist hún fornleifafræðingi sem var
henni trúr í nær hálfa öld.
Ævintýrasagan They Came to Bagdad
(1951) er nánast eins og úttekt á þessari sögu.
Victoria Jones hrífst af ungum manni sem lýst
er svo: „He was a good-looking young man,
cherubically fair, but with a firm chin and
extremely blue eyes“ (15) (Fríður sýnum, hár
vexti og spengilegur, með eilítið framstæða
höku, ljóshærður og bláeygur).18 Hann er hins
vegar á leið til útlanda en keðja heppilegra til-
viljana beinir Victoriu á sömu braut – eða er
kannski ekki um tilviljanir að ræða? Lesandinn
les söguna eins og ævintýri og telur víst að
hinn ungi Edward sé í hlutverki fögru stúlkunn-
ar í turninum sem riddarinn þarf að ná til og þá
verði allt í sómanum. Allt annað reynist vera
rauninn. Skyndilega spyr Victoria Edward sinn
spurningar sem kemur honum á óvart og þá
fellur gríman: „his face was suddenly
defenceless and unmasked“ (165) (Í fyrsta
sinn sá hún andlit hans grímulaust, hjálparvana
á svipinn.)19 Um leið skilur Victoria að það er
maðurinn sem hún elskar sem hefur staðið á
bak við illvirki sögunnar, þar á meðal mannrán
hennar sjálfrar. Um leið sér hún hvers vegna
eitt fórnarlambið notaði orðið Lúsífer. Fyrir
henni er Edward fallinn engill. Lesendur sög-
unnar hafa tekið sér stöðu með Victoriu, litið á
söguna sem rómönsu og trúað á Edward.
Þannig getur Agatha Christie kennt þeim að
fara ekki alltaf eftir útlitinu. Formgerðin er
vissulega rómantísk en með slaufu því að á
leiðinni hefur Victoria kynnst ungum fornleifa-
fræðingi með gleraugu og stefnir allt í frekari
kynni þeirra í lokin. Í sambandi þeirra er engin
sérstök spenna en nú vill hún fá alvöru mann,
ekki einhvern sem segir bara eitthvað fallegt.
Þegar góðlegur leyniþjónustumaður hug-
hreystir hana með því að benda á að Edward
hafi haft þá náðargáfu að laða að sér konur
segir Victoria beisk: „Yes, and he used it“
(191) (Já, og hann notaði sér það.)20
Velta má fyrir sér hvort þetta sé hinsta
kveðja Agöthu til hins ótrúa Christies. Víst er að
í fleiri sögum eru bófarnir myndarlegir og aðlað-
andi og taka jafnvel að sér að hjálpa hetjunni að
rannsaka glæpinn, til að mynda í The Seven Di-
als Mystery (1929) og Death in the Clouds
(1935). Það er afar algengt í sögum Agöthu
Christie að morðingjarnir troði sér í rannsóknar-
liðið eða „hjálpi“ þeim sem vilja upplýsa glæp-
inn. Þannig færa bæði þeir og höfundurinn sér
í nyt tilhneigingu okkar til að skipta öllu í svart
og hvítt: Annars vegar er glæpamaðurinn, hins
vegar fólkið sem reynir að fanga hann og við
viljum gjarnan halda „liðunum“ aðskildum. Það
má hins vegar ekki því að allir geta verið morð-
ingjar.
Edward er dæmi um glæpamann sem hrífur
söguhetjuna og lesendur með sér frá upphafi.
Agatha Christie gengur skrefi lengra í Taken at
the Flood (1948) sem er ein haganlegasta saga
hennar, bæði samfélagslega raunsæ og per-
sónusköpunin dýpri en gengur og gerist. Þar
leikur hún sér einmitt með tortyggni okkar.
Victoria í They Came to Bagdad er hálfgert barn
en Lynn Marchmont í Taken at the Flood er
kona sem hefur séð heiminn og veit að lífið er
ekki einfalt. Þess vegna hrífst hún ekki af þeim
sem virðist vera verðug söguhetja heldur
manni sem virðist vera óvinurinn og allri fjöl-
skyldu hennar er illa við. David Hunter er „a
thin young man with dark hair and dark eyes.
His face was unhappy and defiant and slightly
insolent“ (37) (. . . grannur ungur dökkhærður
og dökkeygur maður. Hann var dapur á svipinn
og ögrandi og dálítið storkandi).21 David er einn
fjölmargra ungra manna sem hafði notið sín í
stríðinu en hefur ekkert sérstakt hlutverk á frið-
artímum. Hann er ævintýramaður, fjárhættu-
spilari í eðli sínu og augljóslega svartur sauður:
Eirðarlaus, hættulegur og honum er alls ekki
treystandi. En rétt eins og rómantísk fegurð
Edwards afvopnar Victoriu og lesendur They
Came to Bagdad eru lesendur Taken at the
Flood staddir í fullorðinsástarsögu, kannski í
anda Pride and Prejudice eftir Jane Austen og
fjölmargra hermibóka, um ástir andstæðna. Í
slíkum sögum er það alltaf dökkhærði hættu-
legi útlaginn sem reynist rétti maðurinn fyrir
kvenhetjuna. Það er ekki aðeins Lynn sem
finnst hann aðlaðandi heldur ýmsum öðrum
konum í sögunni.
Í fyrstu samræðum Lynn við David Hunter er
hann viðfelldinn og hættulegur í senn, kemur
alltaf beint að kjarna málsins en kurteislega þó.
Það leynir sér ekki heldur að eftir því sem sög-
unni vindur fram verður David æ hrifnari af
Lynn. Hér er komin auðþekkt formgerð en
Agatha Christie er ennþá skrefi á undan. Lynn
og lesendur trúa ýmsu illu upp á David en ekki
þeim glæp sem virðist hafa verið framinn. En í
Taken at the Flood eru margir glæpir og margir
glæpamenn og konan sem David reynist hafa
myrt er alls ekki systir hans heldur ástkona
sem hann losar sig við, m.a. til að giftast Lynn.
Í sögulok hefur Lynn fundið ástina. Hún virðist
þó engan veginn laus við ákveðnar taugar til
Davids en skilgreinir eigin ást til hans þannig:
„I fell for David because he was dangerous
and attractive – and, to be honest, because
he knows women much too well“ (191) (Ég
féll fyrir David vegna þess að hann var
hættulegur og aðlaðandi og í hreinskilni sagt
vegna þess að hann þekkir konur allt of
vel).22
42 Agatha Christie 17.10.2002 11:06 Page 46