Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Qupperneq 50

Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Qupperneq 50
menn. Þeim finnst að þeir séu guð almáttug- ur. [. . . ] Þegar hann komst að því, þá hafði hann ekki vit á því að þegja. Það var hans hé- gómagirnd. Venjuleg hégómagirnd glæpa- manna. Hann ætlaði ekki að játa eitt andar- tak, að hann hefði haft rangt fyrir sér. . . . )37 Þetta er kenning Agöthu Christie um eðli illsk- unnar: Hún er ekki stórkostleg heldur smá. Þetta er svar hennar við hugmyndinni um „of- urglæpamanninn“ sem holdgerðist í persónu Moriarty prófessors hjá Conan Doyle og ýms- um glæpasögum síðan. Agatha Christie teflir í staðinn fram því sjónarmiði að morðingjar séu smásálir sem falli gjarnan á eigin hégómleika og hroka. Þó að þessi lýsing eigi alls ekki við alla morðingja hennar er stefið um hroka morð- ingjans gegnumgangandi og m.a. sett mjög skýrt fram í Towards Zero (1944), Crooked House (1949) og Mrs. McGinty’s Dead (1952) þar sem Spence lögregluforingi segir við Hercule Poirot: For one thing, you know, he wasn’t cocky. Not cocky at all. And in my experience they usually are. Always so damned pleased with themselves. Always think they’re stringing you along. Always sure they’ve been so clever with the whole thing. (20) (Hann var til dæmis ekki rogginn. Alls ekkert rogginn. Og samkvæmt minni reynslu eru þeir það oftast. Alltaf svo helvíti ánægðir með sig. Telja sig alltaf vera að draga þig á asnaeyrunum. Alltaf fullvissir um að þeir hafi verið svo sniðugir.) 38 Þessi tilfinning Spence bjargar saklausum manni úr snörunni. Það sérkennilega er að framkoma unga mannsins sem hefur verið handtekinn sann- færir alla aðra en Spence um sekt hans. Til að leysa gátuna þarf greinilega að hugsa á öðrum brautum en flestir: Snúa öllu við og hugsa á röngunni fremur en réttunni. Það er einmitt það sem ungfrú Marple gerir. Hún kemur upp um svindlara með því að taka eftir augnaráði hans sem hún kallar „shifty“ (flóttalegt) en flestir mundu kalla hið gagnstæða þegar hún skýrir hvað hún á við: „What I mean by a shifty eye . . . is the kind that looks very straight at you and never looks away nor blinks“ (A Murder is Announced, 88) (Það sem ég á við með slóttugt augnaráð . . . er þegar menn horfa beint í augu þér og líta aldrei undan eða depla augunum).39 Þrátt fyrir snilld sína er James Peel Edgerton í The Secret Adversary hálfgerð smásál. Hann gerir alltaf mikið úr því hversu snjall og hættu- legur Mr. Brown sé og þolir ekki að gert sé lít- ið úr þessari sköpun sinni eða öðru eðli. Hé- góma og hroka morðingjans verður að skoða í ljósi þess að innst inni er hann minni máttar. Morðingjana í sögum Agöthu Christie skortir eitthvað sem aðrir hafa. Ungfrú Blacklock er beisk vegna veikinda sinna. Ungfrú Gilchrist og Burnaby majór eru illa haldin af öfund vegna óréttlætis lífsins og Nick Buckley skortir hæfi- leikann til að halda í fólk, kannski vegna þess að hún er barnsleg og smá: fullorðin kona sem hefur þó aldrei fullorðnast. Stefið um síbernsku morðingjans kemur víðar fram. Einum morð- ingja lýsir Hercule Poirot svo í Hickory, Dickory Dock (1955): Who do we know to be both ruthless and vain? Nigel Chapman. He has all the hall- marks of the killer; the overweening vanity, the spitefulness, the growing recklessness [. . . ] They are like that, these murderers, carried away by their own cleverness, relying on their own egoism, by their ad- miration of their own cleverness, relying on their charm – for he has charm, this Nigel – he has all the charm of a spoiled child who has never grown up, who never will grow up – who sees only one thing, himself, and what he wants!“ (179–80) (Hvern þekkjum við sem er bæði samvisku- laus og hégómlegur? Nigel Chapman. Hann hefur öll einkenni morðingjans: Yfirgengileg- an hégóma, illgirni, vaxandi eirðarleysi. [. . . ] Svona eru þeir, þessir morðingjar, blindaðir af eigin slægð, treysta á eigin eigingirni, full- ir aðdáunar á eigin snilld, treysta á sjarmann – því að ekki vantar hann sjarmann, þennan Nigel – hann hefur allan sjarma dekurbarns- ins sem hefur aldrei fullorðnast, mun aldrei fullorðnast – sem sér aðeins eitt, sjálfan sig og það sem hann vill!)40 Þessi lýsing hittir beint í mark en þó hefur Nig- el tekist að blekkja lesendur eins og aðra í kringum sig. Hann gantast stöðugt og um- hverfið tekur hann ekki alvarlega, fremur en Sir Eustace Pedler. Við erum látin trúa því að ill- gjarnar athugasemdir hans séu aðeins á yfir- borðinu en undir búi vænsti drengur. Hercule Poirot einn sér að það er ekkert krúttlegt við barnaskap Nigels heldur er morðinginn fund- inn: Hégómlegur, hrokafullur og sjálfhverfur. Morðinginn er barnið sem aldrei óx upp. Sama gildir um morðingjann í bókinni Five Little Pigs (1943) sem er þrátt fyrir kjánalegan titil ein af bestu bókum Agöthu Christie. Enn tekst hún á við hjónaband sitt. Í öndvegi er hjónaband listamannsins Amyas Crale og konu hans. Þau hjónin geta ekki unnist nema rífast og slást stöðugt en það blekkir marga sem telja um raunverulega óvild að ræða. Ein þeirra er ung stúlka, Elsa Greer, sem kemst upp á milli hjónanna og telur að Amyas muni skilja við konu sína og giftast henni. Í raun er hann þeg- ar tekinn að þreytast á Elsu og hyggst senda hana burt eins og fyrri hjákonur. En fyrst vill hann mála hana og hjá listamanninum verður listin að hafa forgang en ekki tilfinningalíf konu hans og Elsu. Það verður honum að bana. Elsa myrðir hann en konan er handtekin og dæmd. Mörgum árum síðar er Hercule Poirot fenginn til að rannsaka málið og þegar hann hefur leyst gátuna segist hann vorkenna Elsu: „Because, my child, you have so much to learn. . . . All the grown-up emotions – pity, sympathy, understanding. The only things you know – have ever known – are love and hate.“ (215) (Því að þú átt svo margt ólært, barnið gott . . . allar fullorðinstilfinningarnar: samúð, vorkunn, skilning. Það eina sem þú þekkir og hefur nokkurn tímann þekkt er ást og hatur.)41 Þegar Hercule Poirot hittir Elsu er hún orðin fullorðin og forrík, heitir lafði Dittisham. En þrátt fyrir velgengni og vel heppnað morð er líf hennar innantómt, eins og hún segir honum strax: It killed me, do you understand? It killed me. Ever since there’s been nothing-nothing at all. [. . . ] Emptiness! [. . . ] Like a stuffed fish in a glass case. (93–94) (Það gekk af mér dauðri, skilurðu? Það drap mig. Frá þeim degi hefur ekkert verið – ekk- ert! [. . . ] Tóm! [. . . ] Eins og uppstoppaður fiskur í glerbúri).42 Elsa er hreinskilin og aðlaðandi, eins og börn eru gjarnan. En hún er einsýn eins og frú Badcock, og líkt og Gerda Christow tilbað hún Amyas Crale í stað þess að elska hann með 42 Agatha Christie 17.10.2002 11:06 Page 50
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.