Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Síða 38

ÁRNIBERGMANN
Sögur Tsjekhovs
Nú um stundir eru það einkum leikrit Tsjekhovs sem halda nafni hans
á lofti. En það voru smásögur hans sem fyrst gáfu honum nafn.
Tsjekhov hóf ritferil sinn þegar hann var nýbyrjaður í læknisfræði og
leit framan af á gamansögur sem hann ruddi frá sér í allskonar blöð,
einkum grínblöð, sem hverja aðra aukagetu í lífinu. Afköstin voru mik-
il, kannski allt að því hundrað sögur og örsögur á einu ári. Kannski
voru þetta ekki einu sinni sögur sem því nafni mega nefnast, heldur
ærslafullar skopstælingar á tilteknum hugsunarhætti eða orðræðu eins
og nú er sagt. Gott dæmi um þetta er stuttur þáttur sem heitir Lífið er
dásamlegt og ber undirtitilinn „Handa þeim sem reyna að farga sér".
Textinn er ekki annað en nokkur gamansöm tilbrigði við þemað: Lífið
er hábölvað en það gæti verið verra. Þeim lýkur á svofelldri ráðlegg-
ingu: „Ef konan þín heldur fram hjá þér skaltu fagna því að hún er
barasta að svíkja þig en ekki ættjörðina."
Sagan „Freistarinn", sem fyrst fer í lítilli syrpu sagna eftir Tsjekhov
hér á eftir, er af þessari ætt. Sagan er svosem ekki neitt: Nokkrir menn
sitja og bíða eftir því að dómari skili séráliti í máli, einn þeirra fer að
tala um mat með sannri ástríðu og ljóðrænum tilþrifum og smitar við-
stadda af skelfilegri matarfýsn. Hér er brugðið á ærslaleik með matar-
gleðina rússnesku, sem er reyndar algengt viðfangsefni í gamanmálum.
Um leið er örlítill broddur í öllu saman, svo lítill að hann sést varla en
þarna er hann samt: Matargleðin mikla með tilheyrandi helgisiðum og
tilhlakkelsi er hláleg andstæða við allt sem heita má andleg reisn. Þessi
saga minnir á annað: Hvernig þemu sem byrja í skrýtlu fá á sig allt ann-
an og dapurlegri blæ í seinni sögum Tsjekhovs. Hve oft eiga persónur í
sögum hans sem æskja „einhvers skírra, einhvers blárra" ekki eftir að
sveia sinni samtíð og samborgurum fyrir þá lágkúru að kunna ekki
B J A R T U R O G F R U E M I L I A
36