Frón - 01.03.1945, Side 20

18
Jón Helgason
undirbúningsstigi og vitneskja um þaÖ óljós hér. Reynsla utan
úr löndum sýnir að eigi slikt fyrirtæki að lánast, veitir ekki af
heilli sveit valinna starfsmanna undir gallharðri og einbeittri
stjórn. Fáist slík sveit og verði ekki reynt að klípa utan af
nauðsynlegum tilkostnaði, má gera sér vonir um að orðabókin
verði langt komin undir lok þeirrar aldar sem nú stendur yfir.
Pörfin á handorðabók er vitaskuld engu síður knýjandi þótt
stórvirki eins og þetta sé á döfinni.
Annars má skjóta því inn hér að íslenzkum orðabókaþörfum
hefur til þessa verið skammarlega illa fullnægt nærri þvi í öllum
greinum. Við eigum orðabækur úr dönsku, ensku og þýzku á
íslenzku (en enga úr frönsku, að heitið getí). Allar eru þessar
bækur smáar og gallaðar, einnig þýzk-íslenzka orðabókin, sem
þó er þeirra nýjust og bezt. Pað er bráðnauðsynlegt að hafizt
verði handa um gerð nýrra og stórum endurbættra orðabóka úr
erlendum tungum. Okkur nægja ekki lengur einhver kríli sem
aðeins taka upp hrafl úr orðaforða málanna, stundum meira að
segja með röngum og villandi þýðingum. Ekki tjáir heldur annað
en að viðurkenna þá staöreynd og haga sér eftir henni, að
íslenzka er víða steypt í öðru móti en meginlandsmálin, svo
að oft er vonlaust að setja sér það mark að þýða orð með orði,
heldur verður að sýna mörg mismunandi dæmi þar sem um-
skiptilegar þýðingar eiga við.
Efniviðurinn í rannsókn íslenzks máls fyrr á öldum er
geysimikill og enn ekki hagnýttur nema að litlu leyti. Fjöldi
margvíslegra gagna bíður þar könnunar áður en grundvöllur sé
lagður að þeirri sögu tungunnar sem okkur hlýtur að dreyma
um við hlið bókmenntasögunnar. Hér skal ekki farið frekara út
í þá sálma. En eitt er það verk sem enga bið þolir og hvergi
verður unnið nema á islandi sjálfu, og það er könnun íslenzks
málfars eins og það er nú í dag í mismunandi landshlutum. Rað
er segin saga í öllum löndum að þar sem komin er skólafræðsla
og útvarp og ferðalög og þeysingur, taka héraðasérkenni í máli
óðum að hverfa og allt verður að einum sambreyskingi. Víðs
vegar um landið þarf að leita uppi gamalt fólk, helzt það sem
lengst af hefur haldið sig heima fyrir og talar mál síns héraðs
hreint og ómengað, og gera hvorttveggja: hljóðrita tal þess og
taka sýnishorn á hljómplötur. Að þessu hefur lengi verið unnið
af kappi í grannlöndum vorum, og mætti eflaust margt af reynslu
þeirra læra. Mér blæðir í augum ef t. d. gömul austfirzka.