Morgunblaðið - 30.10.2015, Síða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. OKTÓBER 2015
Mannlíf við Hverfisgötu Vinna fólks er margvísleg, sumir bogra vel klæddir úti við með grímu fyrir vitum við að laga steinsteypu í veggjum á meðan aðrir sitja inni á hlýjum skrifstofum.
Árni Sæberg
Tveir stjórn-
málaflokkar efndu til
landsfunda um síðustu
helgi: Sjálfstæð-
isflokkurinn og
Vinstri græn (VG).
Katrín Jakobsdóttir,
formaður VG, minnt-
ist ekki á utanríkismál
í setningarræðu sinni.
Það gerði Bjarni
Benediktsson, for-
maður Sjálfstæð-
isflokksins, hins vegar og vék að hin-
um miklu sviptingum sem orðið hafa
varðandi stöðu Íslands undanfarin
10 ár frá því að bandaríska varn-
arliðið hvarf úr landi í september
2006.
Vissulega eru þessar sviptingar
með nokkrum ólíkindum sé litið til
áranna frá 1944 þegar íslenska lýð-
veldið kom til sögunnar.
Í kalda stríðinu var oft tekist hart
á um utanríkismál, ekki síst öryggis-
og varnarmál. Til átaka kom við ná-
grannaþjóðir vegna útfærslu land-
helgi, fiskveiði- og efnahagslögsögu.
Þetta gerðist þó allt innan ákveðins
ramma sem mótaður var af spennu
milli austurs og vesturs, milli lýð-
ræðisþjóða og einræðisríkja.
Þessi rammi hvarf með hruni Sov-
étríkjanna. Við tók nýtt tímabil sem
einkennst hefur af vaxandi óvissu.
Við vitum ekki enn um allar afleið-
ingar breytinganna eins og vand-
ræðin vegna fólksstraumsins til
Evrópu og ófriðar meðal múslima
sýna.
Meginbreytingar
Í Evrópu urðu nokk-
ur þáttaskil með aðild
hlutlausra EFTA-ríkja
að Evrópusambandinu í
upphafi tíunda áratug-
arins. Íslendingar
ákváðu hvorki að slást í
för með þeim ríkjum né
Norðmönnum þegar
þeir sömdu um ESB-
aðild. Norðmenn felldu
síðan ESB-samning
sinn í þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Eftir
stóð samningur þriggja EFTA-
þjóða, Norðmanna, Íslendinga og
Liechtensteina, við ESB undir
merkjum EES. Aðildin að EES olli
harðvítugum deilum á alþingi í upp-
hafi tíunda áratugarins. Ágreiningur
um hana er nú úr sögunni.
Íslensk stjórnvöld vöruðu Banda-
ríkjastjórn við að hverfa með allan
liðsafla sinn á brott úr Keflavík-
urstöðinni. Ráðamenn í Washington
höfðu viðvörunarorðin að engu.
Skammsýni Íraksstríðsáranna réð
þar för. Varnarsamningurinn frá
1951 hélt þó gildi sínu og viðbót-
arsamkomulag var gert í október
2006. Á árinu 2007 ákvað NATO að
skipuleggja hér loftrýmisgæslu og
senda reglulega flugsveitir til að
sinna því. Snemma árs 2014 tengd-
ust Svíar og Finnar þeirri gæslu
þótt þeir standi enn utan NATO.
Mjög reyndi á stöðu Íslands á al-
þjóðavettvangi við hrun bankanna
haustið 2008. Ofbeldisrík afstaða
ríkisstjórnar breska Verkamanna-
flokksins verður lengi í minnum höfð
en einnig hve viðbrögð Pólverja og
Færeyinga voru vinsamleg. Icesave-
deilan við Breta og Hollendinga var
að lokum útkljáð fyrir EFTA-
dómstólnum. Sannaðist þar rétt-
mæti þeirrar skoðunar að besta
skjól fullvalda smáríkja sé að lokum
í alþjóðalögum. Innan ESB er mark-
visst þrengt að þessum fullveld-
isrétti, einkum gagnvart smáríkjum.
Misheppnuð ESB-umsókn
Umsóknin um aðild að ESB sem
alþingi samþykkti í ágreiningi sum-
arið 2009 rann út í sandinn. Hún var
reist á grundvallarmisskilningi. Rík-
isstjórnin taldi að enn nytu Íslend-
ingar sömu réttastöðu gagnvart
ESB og EFTA-þjóðirnar í upphafi
tíunda áratugarins. Eftir að í ljós
kom að ekki yrði samið um neitt við
ESB nema á forsendum þess, meðal
annars um ráð yfir 200 mílunum,
sigldu viðræðurnar í strand. Þeim
var hætt í janúar 2013, þremur mán-
uðum fyrir þingkosningar. ESB-
stjórnarflokkarnir guldu afhroð í
kosningunum.
Hatrammar deilur urðu á alþingi
um afturköllun hinnar misheppnuðu
umsóknar. Reyndist þingið í raun
óstarfhæft um tíma vegna uppnáms-
ins sem varð þegar afturköllun um-
sóknarinnar var lögð fyrir það. Ut-
anríkisráðherra greip til þess ráðs
að rita ESB afturköllunarbréf. Síðan
fóru utanríkisráðherrann og for-
sætisráðherrann til fundar við ráða-
menn ESB í Brussel og áréttuðu aft-
urköllunina. Er rangt að telja Ísland
bundið við umsóknina að þjóðarétti.
Þeir sem hafa verið þátttakendur í
umræðum um ESB-aðildarmálið á
landsfundum Sjálfstæðisflokksins
frá því snemma árs 2009 vita að þar
hefur verið leitað málamiðlana undir
því fororði að aðild að ESB félli ekki
að hagsmunum Íslendinga og hvorki
bæri að sækja um aðild að ESB né
ræða hana án samþykkis þjóð-
arinnar í atkvæðagreiðslu. Í ályktun
landsfundar nú segir:
„Sjálfstæðisflokkurinn áréttar að
hagsmunir Íslands séu best tryggðir
með því að standa utan Evrópusam-
bandsins og því að aðildarviðræðum
við ESB hafi verið hætt. Mikilvægt
er að tryggt verði að aðild-
arviðræður verði ekki teknar upp að
nýju án þess að þjóðin verði spurð
hvort hún óski eftir aðild að Evrópu-
sambandinu.“
Þetta orðalag fellur að samþykkt
landsfundar árið 2013 og sýnir að
stefnan sem þá var mörkuð hefur
náð fram að ganga. Á landsfundinum
var þessi ályktun samþykkt með yf-
irgnæfandi stuðningi fundarmanna.
ESB-málið er dautt sem pólitískt
viðfangsefni auk þess sem allir
flokkar hafa mótað þá stefnu að
ræða ekki við ESB án umboðs frá
þjóðinni. Verði aðild að ESB sett á
dagskrá að nýju þegar fram líða
stundir verður það að annars konar
ESB en við þekkjum á líðandi
stundu. Aðildarforsendur verða aðr-
ar enda glímir ESB nú við innri erf-
iðleika sem eru hinir verstu í sögu
þess Er óvíst að út úr þeim verði
siglt án klofnings sambandsins.
Öryggis- og varnarmál
Íslensk utanríkisstefna hlýtur að
taka mið af ytri breytingum. Hafi
þær hnigið að því fyrir aldarfjórð-
ungi að Ísland einangraðist vegna
legu sinnar stefnir nú til allt ann-
arrar áttar. Stafar það bæði af aukn-
um áhuga annarra þjóða á þróun
mála á norðurslóðum og augljósri
nauðsyn þess að varnir- og öryggi
þjóðarinnar taki mið af nýju ástandi
á því sviði. Í ályktun landsfundar
sjálfstæðismanna segir:
„Sjálfstæðisflokkurinn telur mik-
ilvægt að varnarsamstarfi við
Bandaríkin sé hagað þannig að varn-
ir landsins séu ávallt í samræmi við
þarfir Íslands, meðal annars fyrir
loftrýmisgæslu og björgunarmál, og
að reglulegar æfingar tryggi að
sveitir, sem ætlað er að koma land-
inu til varnar, þekki staðhætti vel.
Jafnframt ætti að auka varnarsam-
starf við önnur nágrannaríki okkar,
einkum Norðurlöndin, til þess að
tryggja að eðlilegum varnarstörfum
sé sinnt frá degi til dags.“
Landsfundur sjálfstæðismanna
árið 2015 staðfesti forystuhlutverk
Sjálfstæðisflokksins í utanrík-
ismálum þegar litið er til stærstu
viðfangsefna í samskiptum við aðrar
þjóðir og öryggis- og varnarmála.
Eftir Björn
Bjarnason »Nýlegar sviptingar í
utanríkismálum eru
með nokkrum ólíkindum
sé litið til áranna frá
1944 þegar íslenska lýð-
veldið kom til sög-
unnar.
Björn
Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Sviptingar í utanríkismálum –
forystuhlutverk sjálfstæðismanna