Orð og tunga - 01.06.2001, Blaðsíða 50

40
Orð og tunga
fýla og súla eru báðar merktar Vestm. Við orðið bringur eru merkingarnar Vf., Hún.,
Rang., Reykjanes þannig að Sigfús hefur haft dæmi víðar að en úr Vestmannaeyjum.
Mývatni merkir Björn t.d. orðin reyði kvk. ‘hnakkaflattur silungur’, einœtur (silung-
ur) ‘útiþurren étinn ósoðinn’, sporðungur1 silungurspyrtursaman við annan\lotningur
‘óflattur, þurrkaður silungur’, krœða ‘lítill silungur’, njáldra við e-ð ‘smánudda við e-ð’,
pysja ‘lin, mosavaxin jörð’. í OBl er reyði ómerkt en ekkert dæmi var til í talmálssafni
Orðabókarinnar. Dæmi OBl um einœtur er annars vegar merkt úrelt úr orðabók Bjöms
Halldórssonar og merkingin sögð ‘spiselig i raa Tilstand’, hins vegar er það merkt
Vf. og Mývatn og merkingin einnig sögð ‘spiselig i raa Tilstand’. Sporðungur fannst
ekki, lotningurer merkt Höfðahverfi og Sch. sem er Hallgrímur Scheving eins og áður
hefur komið fram. Krœða er í viðbæti merkt Mývatni og sama er að segja um njáldra í
fyrrgreindri merkingu. Merkingin ‘lin, mosavaxin jörð’ í orðinupysja kemur ekki fram
í OBl í nákvæmlega þessari merkingu. Þar stendur: „(lópysja) det pverste og yngste
Törvelag, deraf i Alm. l0s og daarlig Törv, „Hundek0d“ (624).
Strandasýslu merkir Björn t.d. orðin údíll ‘stjóri sem er festur á ytri enda á selanót’,
norskhöggvinn ‘tré þegar það er sniðhöggviðfrá báðum hliðum fyrir endann’. A tveimur
blaðsíðum eru taldar upp viðartegundir á Ströndum (sbr. bók xvi). Þar er m.a. að finna
orðin brúnselja, hvítselja, stokkselja, tjarfura ‘hvítur viður með tjörulykt’, lindifura
(sjaldgæf), línfura (algeng), rauðaviður, þinur og hríseik. Gera má ráð fyrir að Bjöm
hafi skrifað orðin upp eftir heimildarmanni. Við údíll er í OBl merkt Strand. en við
norskhöggvinn Vf. Brúnselju hefur OBl úrferðabók Þorvalds Thoroddsens en Þorvaldur
nefnir hana reyndar einnig í Lýsingu íslands: „Homstrendingar gefa viðartegundum
þeim, sem reka, ýms nöfn, t.d. rauðiviður, hvítfura, tjarfura, línfura, selja, brúnselja
o.s.frv.“ (1931-1933:47). Þama em mörg þeirra orða sem nefnd vom úr vasabókinni.
Hvítselja er ekki nefnd í OBl og ekki heldur stokkselja. Tjarfura segir Blöndal að sé
sama og lindifura og merkir A-Skaft. sem ekki kemur heim og saman við ummæli
Bjöms og Þorvalds. Línfura fannst ekki og rauðavið hefur OBl frá Þorvaldi. Þinur er
merkt sem úrelt mál í merkingunni ‘fura’ en hríseik fannst ekki.
í orðabókarhandriti Jóns Ólafssonar úr Grunnavík (AM 433 fol.) er fá þessara
vestfirsku orða að finna. Þar er orðið selja um viðartegund og orðin hríseik og tjarfura
en ekki önnur af viðarheitunum.
5. Niðurlag
Ljóst er að vasabækur Björns M. Ólsens hafa talsvert gildi við rannsóknir á íslenskum
orðaforða. Bjöm hefur væntanlega skráð niður það sem hann þekkti ekki úr eigin
málumhverfi en hafði eftir þeim sem hann ræddi við. Mikilvægter því að fara yfir allar
bækumar og gera efni þeirra tölvutækt þannig að unnt verði að raða saman orðum sem
Bjöm merkir ákveðnum landshlutum.Þá stæðu eftir þau orð sem hann hefur skráð hjá
sér en ekki merkt sérstaklega. Þau þarf öll að bera að söfnum Orðabókarinnar og athuga
hvort þau eru vel þekkt víða eða hvort þau em staðbundin.