Orð og tunga - 01.06.2001, Blaðsíða 140

Orð og tunga - 01.06.2001, Blaðsíða 140
130 Orð og tunga myndar fleirtölu með /'-hljóðvarpsvíxlum, blœkur, hliðstætt við bók. Framstöðuklasinn bl- kemur fyrir í fjölda íslenskra orða, á eftir honum fer rótarsérhljóðið ó í algengum orðum eins og blóð, blóm, blótcr, og nafnorð sem enda á -ók eru líka til, sbr. kvenkyns- orðið bók og hvorugkynsorðið mók. Því er ekkert í fari þessa orðs sem bendir til erlends uppruna - nema það sé talið að orðið á sér enga ættingja í málinu, en það á líka við um ýmis rammíslensk orð. Það er samt ekki nóg að líta á hljóðskipun orðs eina sér til að dæma um hvernig það falli að íslensku máli. Einnig þarf að huga að stöðu orðsins í málkerfinu. Enska orðið byte er gott dæmi um þetta. Það kom inn í málið fyrir 20 árum eða svo í myndinni bœt. Ekkert í gerð þess orðs er framandi íslenskri hljóðskipun. Ýmis algeng orð hefjast á bœ-, s.s. bœði, bœn, bœli, bœta o.s.frv. Einnig eru til orðmyndir sem enda á -œt, s.s. grœt (af gráta), lœt (af láta), sœt (af sœtur), œt (af œtur) o.s.frv. En ekkert þessara orða er nafnorð í hvorugkyni. Islensk hvorugkynsorð enda ekki á -œt. Þess vegna hefur orðanefnd Skýrslutæknifélagsins þótt ástæða til að bæta -i við orðið, þannig að í Tölvuorðasafni (1998) birtist það í myndinni bceti. Þar með fellur það algerlega að málinu, því að ýmis hvorugkynsorð enda á -œti, s.s. sœti, lceti, œti, ágœti o.fl. Þetta dæmi sýnir að nauðsynlegt er að líta til stærri eininga en myndana þegar metið er hversu vel orð falli að íslensku máli. Þó að bœt sé leyfilegt myndan í íslensku er það ekki leyfilegt hvorugkynsnafnorð (en væri hins vegar leyfileg kvenkynsmynd af lýsingarorðinu *bœtur, ef til væri); sambandið -œt- kemur ekki fyrir í hvorugkynsorðum af innlendum uppruna. Strengurinn *brukur sem tekinn var sem dæmi hér að framan gæti varla verið lýsingarorð, og tæpast heldur karlkynsnafnorð; engin orð af þeim flokkum hafa sambandið -uk-. A hinn bóginn gæti þetta hugsanlega verið nafnorð í hvorugkyni, því að þar er þetta samband til í orðinu pukur. En að vísu er það eina dæmið, og því spurning hvort það dygði til þess að fá málnotendur til að fella sig við nýyrðið *brukur. Sambandið -uk- er yfir höfuð mjög sjaldgæft, og því ekki ólíklegt að ný orð með því verki alltaf framandi á málnotendur. Þessu tengist sú spurning hversu miklar málfræðilegar upplýsingar málnotendur þurfi að læra sérstaklega um hvert orð, og hvað af þeim sé fyrirsegjanlegt út frá hljóð- gerð orðanna. Bent hefur verið á að í sterkum karlkyns- og hvorugkynsorðum er það að talsverðu leyti fyrirsegjanlegt út frá stofngerð hvaða fleirtöluendingarorðin fá (sjá Eirík Rögnvaldsson 1990; Margréti Jónsdóttur 1988-89, 1993; sbr. líka Friðrik Magnússon 1984). En hugsanlegt er að forspárgildi hljóðgerðarinnar sé víðtækara, og nái að ein- hverju leyti til kyns nafnorða t.d. Einnig er mögulegt að ákveðin hljóðasambönd komi aðallega eða eingöngu fyrir í ákveðnum orðflokkum. Þær töflur sem hér fara á eftir má nota til að átta sig betur á því að hvaða marki er um slíkt að ræða. Efniviðurinn sem byggt er á eru um 15.500 orð, sem flest hafa einkvæða rót. Hér eru hvorki samsett orð né forskeytt, og af viðskeyttum orðum aðeins þau sem hafa sérhljóðslaust viðskeyti (s.s. -sl-, -sk-) eða þau þar sem viðskeytið er aðeins eitt sérhljóð og fellur því oft brott eða saman við beygingarendingu. Orðin eru annars vegar fengin með orðtöku á textum um margvísleg efni, og hins vegar með söfnun úr prentuðum orðabókum, einkum Orðabók Menningarsjóðs (2. útg. 1983). í stórum dráttum er þetta sami efniviður og í Rímorðabókinni (Eiríkur Rögnvaldsson 1989), og þar má auðveldlega finna hvaða orð hafa hvert þeirra hljóðasambanda sem um ræðir.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180

x

Orð og tunga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.