Orð og tunga - 01.06.2001, Page 140

Orð og tunga - 01.06.2001, Page 140
130 Orð og tunga myndar fleirtölu með /'-hljóðvarpsvíxlum, blœkur, hliðstætt við bók. Framstöðuklasinn bl- kemur fyrir í fjölda íslenskra orða, á eftir honum fer rótarsérhljóðið ó í algengum orðum eins og blóð, blóm, blótcr, og nafnorð sem enda á -ók eru líka til, sbr. kvenkyns- orðið bók og hvorugkynsorðið mók. Því er ekkert í fari þessa orðs sem bendir til erlends uppruna - nema það sé talið að orðið á sér enga ættingja í málinu, en það á líka við um ýmis rammíslensk orð. Það er samt ekki nóg að líta á hljóðskipun orðs eina sér til að dæma um hvernig það falli að íslensku máli. Einnig þarf að huga að stöðu orðsins í málkerfinu. Enska orðið byte er gott dæmi um þetta. Það kom inn í málið fyrir 20 árum eða svo í myndinni bœt. Ekkert í gerð þess orðs er framandi íslenskri hljóðskipun. Ýmis algeng orð hefjast á bœ-, s.s. bœði, bœn, bœli, bœta o.s.frv. Einnig eru til orðmyndir sem enda á -œt, s.s. grœt (af gráta), lœt (af láta), sœt (af sœtur), œt (af œtur) o.s.frv. En ekkert þessara orða er nafnorð í hvorugkyni. Islensk hvorugkynsorð enda ekki á -œt. Þess vegna hefur orðanefnd Skýrslutæknifélagsins þótt ástæða til að bæta -i við orðið, þannig að í Tölvuorðasafni (1998) birtist það í myndinni bceti. Þar með fellur það algerlega að málinu, því að ýmis hvorugkynsorð enda á -œti, s.s. sœti, lceti, œti, ágœti o.fl. Þetta dæmi sýnir að nauðsynlegt er að líta til stærri eininga en myndana þegar metið er hversu vel orð falli að íslensku máli. Þó að bœt sé leyfilegt myndan í íslensku er það ekki leyfilegt hvorugkynsnafnorð (en væri hins vegar leyfileg kvenkynsmynd af lýsingarorðinu *bœtur, ef til væri); sambandið -œt- kemur ekki fyrir í hvorugkynsorðum af innlendum uppruna. Strengurinn *brukur sem tekinn var sem dæmi hér að framan gæti varla verið lýsingarorð, og tæpast heldur karlkynsnafnorð; engin orð af þeim flokkum hafa sambandið -uk-. A hinn bóginn gæti þetta hugsanlega verið nafnorð í hvorugkyni, því að þar er þetta samband til í orðinu pukur. En að vísu er það eina dæmið, og því spurning hvort það dygði til þess að fá málnotendur til að fella sig við nýyrðið *brukur. Sambandið -uk- er yfir höfuð mjög sjaldgæft, og því ekki ólíklegt að ný orð með því verki alltaf framandi á málnotendur. Þessu tengist sú spurning hversu miklar málfræðilegar upplýsingar málnotendur þurfi að læra sérstaklega um hvert orð, og hvað af þeim sé fyrirsegjanlegt út frá hljóð- gerð orðanna. Bent hefur verið á að í sterkum karlkyns- og hvorugkynsorðum er það að talsverðu leyti fyrirsegjanlegt út frá stofngerð hvaða fleirtöluendingarorðin fá (sjá Eirík Rögnvaldsson 1990; Margréti Jónsdóttur 1988-89, 1993; sbr. líka Friðrik Magnússon 1984). En hugsanlegt er að forspárgildi hljóðgerðarinnar sé víðtækara, og nái að ein- hverju leyti til kyns nafnorða t.d. Einnig er mögulegt að ákveðin hljóðasambönd komi aðallega eða eingöngu fyrir í ákveðnum orðflokkum. Þær töflur sem hér fara á eftir má nota til að átta sig betur á því að hvaða marki er um slíkt að ræða. Efniviðurinn sem byggt er á eru um 15.500 orð, sem flest hafa einkvæða rót. Hér eru hvorki samsett orð né forskeytt, og af viðskeyttum orðum aðeins þau sem hafa sérhljóðslaust viðskeyti (s.s. -sl-, -sk-) eða þau þar sem viðskeytið er aðeins eitt sérhljóð og fellur því oft brott eða saman við beygingarendingu. Orðin eru annars vegar fengin með orðtöku á textum um margvísleg efni, og hins vegar með söfnun úr prentuðum orðabókum, einkum Orðabók Menningarsjóðs (2. útg. 1983). í stórum dráttum er þetta sami efniviður og í Rímorðabókinni (Eiríkur Rögnvaldsson 1989), og þar má auðveldlega finna hvaða orð hafa hvert þeirra hljóðasambanda sem um ræðir.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180

x

Orð og tunga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.