Orð og tunga - 01.06.2001, Blaðsíða 27

Dóra Hafsteinsdóttir og Sigríður Harðardóttir: íslenska alfræðiorðabókin
17
Vandamál og lausnir
Segja má að vandamálin sem komu upp við gerð Alfrœðiorðabókarinnar hafi verið
óteljandi. Ritstjóramir höfðu reynslu sína úr orðabókargerð og þýðingum og þeir komust
fljótt að raun um að gerð alfræðiorðabóka er býsna frábrugðin bæði orðabókargerð og
almennum þýðingum. Efnið var svo margbrotið og sérhæft að útilokað var fyrir almenna
þýðendur að gera því fullnægjandi skil. Lausnin varð sú að fengnir voru sérfræðingar í
hverju fagi fyrir sig til starfsins.
Þegar verkið hófst var Fakta ekki komin út og þar af leiðandi vissi enginn hvemig
sú bók yrði þegar þar að kæmi. Gyldendalsforlagið sendi Emi og Örlygi tölvuútprent
af hálfkömðu vinnuhandriti flokkuðu eftir efni. Allt myndefni vantaði og ógerningur
var að sjá hvort skýringarmyndirfylgdu flettiorðum eða ekki. tígáfu dönsku bókarinnar
seinkaði auk þess um eitt ár þannig að hún barst fyrst í hendur ritstjóminni um það
bil einu ári eftir að gerð Alfrœðiorðabókarinnarhófst. Þetta tafði verkið að sjálfsögðu.
Margir sérfræðingar lögðu mikla vinnu í að bæta við skýringar sem þeim þótti áfátt í
danska handritinu. Þegar Fakta loksins barst kom í ljós að það sem á vantaði var oft að
finna þar í myndatextum og á skýringarmyndum.
Tímaþröng var vandamál sem ritstjóminglímdi við allan vinnslutímann. Unnið var
eftir strangri tímaáætlun og gerð úttekt á verkinu mánaðarlega. Settar vom samræmdar
vinnureglur til að spara tíma en nauðsynlegt var að fylgjast vel með því hvemig þær
virkuðu og breyta þeim ef í ljós kom að ritstjórnin var farin að leiða þær hjá sér, því að
þá vom þær orðnar til trafala. Sem dæmi má nefna að í upphafi var ætlunin að fylgja
þeirri reglu að hafa flettiorðin öll án greinis, eins og venja er í orðabókum, en sú regla
stenst ekki í alfræðiorðabókum. Einnig átti að hafa flettiorðin í eintölu, samkvæmt sömu
venju, en sú regla reyndist ekki haldbær heldur.
Uppsetning Alfrœðiorðabókarinnar og samræming í einu og öllu var rauður þráður
í verkinu. Hér skal drepið á helstu vandamál á því sviði.
Flettiorð
Flettiorðin úr Fakta vom ýmist lögð til grundvallar eða höfð til hliðsjónar í Alfræði-
orðabókinni. Fljótt á litið virtist lítill vandi að þýða þau með samsvarandi íslensku
heiti. Það kom þó fljótt í ljós að oft var ekki til íslenskt heiti á því sem átti að þýða og
enn oftar reyndust vera til mörg heiti á sama fyrirbærinu. Flettiorðin era lykillinn að
öllum upplýsingum í bókinni og nauðsynlegt er að velja þau orð sem flestir hafa um
hlutaðeigandi fyrirbæri svo að bókin komi notendum sínum að gagni. Það er augljóst
að enginn flettir upp orði sem hann þekkir ekki.
Þar sem til vora fleiri en eitt orð um sama fyrirbæri var reynt að fylgja þeirri
grandvallarreglu að nota algengasta orðið sem aðalflettiorð. Samheiti vora látin fylgja
með og ef þau vora sæmilega þekkt vora þau líka höfð sem flettiorð þar sem vísað var
til aðalflettiorðsins.