Orð og tunga - 01.06.2001, Blaðsíða 92

82
Orð og tunga
böndin berast að <honum, henni>
koma böndum á <útgjöldin>
leggja bönd á <verðbólguna, eyðsluna>
Hér vegast þó á þau sjónarmið að velja sem nærtækasta flettimynd og að birta sem
skýrasta og fjölbreyttasta mynd af notkun og stöðu einstakra orða í orðasamböndum.
Ef síðara sjónarmiðið er látið ráða er ástæða til að sameina sem flest undir gildustu
flettimyndum orðanna. Þetta gildir einkum um þau orð sem koma fram í mörgum
orðasamböndum og þá ekki síst um fyrirferðarmiklar sagnir. Frá því sjónarmiði er
óheppilegt að tilgreina sagnir með smáorði eða smáorðasamböndum sem tví- og fleiryrt
lykilorð.
3.6.2 Flokkun og röðun undir lykilorðuni
Það fer að nokkru eftir framsetningu orðasambandanna hvernig best er að haga inn-
byrðis röð þeirra undir lykilorðunum. En í meginatriðum verður að láta stafrófsröð
sambandanna ráða ferðinni. Slík röðun er skýr og vandkvæðalaus þegar um er að ræða
hreina sagnliði þar sem sambandið hefst á nafnhætti sagnarinnar:
bera af sér lagið
bera ábyrgð á <slysinu>
bera blak af <honum, henni>
bera brigður á <orð hans>
bera fyrir sig <minnisleysi; annríki>
bera gæfu til að <koma á friði>
bera hönd fyrir höfuð sér
Hér er frumlag sambandanna haft ótilgreint til marks um (óbeina) vísun til lifandi fólks.
Þegar vísað er til hluta og fyrirbæra er frumlagið hins vegar tilgreint í breytilið:
<þessi deilumáb ber á góma
<þetta; ferðina> ber bráðan að
Breytiliðirkoma ekki aðeins við sögu fremst í orðasamböndum heldur er þá einnig
víða að finna í inn- og bakstöðu. Til að ná fram reglulegri röðun verður að ákveða röðun-
argildi breytiliða og meta hvort gildið skuli vera hið sama hver sem staða þeirra er innan
orðasambandsins. Til að átta sig betur á þessu er rétt að huga fyrst að sagnasamböndum
með breytilið í innstöðu:
halda <starfinu, baráttunni> áfram
halda <reglurnar> í heiðri
halda <útgjöldunum> í skefjum
halda <sjúkdómnum> niðri
halda <bréfunum> til haga